كليدواژه :
نهج‌البلاغه , آغاز آفرينش , جهان هستي , خاستگاه‌ه , تاريخ‌گذاري
چكيده فارسي :
اين مطالعه در پي اين مسئله است كه آفرينش جهان در نهج‌البلاغه بر كدام عنصر يا عناصر تكيه دارد و خاستگاه تاريخي آن چيست. روش تاريخ‌گذاري روايات در اين مقاله، جستجو از سؤالاتي است كه روايات در پاسخ به آنها پديد مي‌آيند و تحول پيدا مي‌كنند. در قرآن، مباحث مختلفي دربارۀ آفرينش «آسمانها و زمين»، آغازگري خدا در خلق، بارش باران و سرزنده شدن طبيعت و مانند آن ديده مي‌شود؛ اما مسلمانان نخستين از چنين آياتي تفسير كيهان‌شناختي ارائه نمي‌دادند. در عين حال، از همان قرن نخست هجري دو آيۀ هود: 7 و فصلّت: 11 كه در آنها از «عرش خدا»، «آب»، «آسمان» و «دود» سخن رفته بود، بيشتر مورد توجه قرار گرفت. روايات اهل سنت از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم، به دو نكته اشاره دارد: خداوند بر فراز عرش و آسمانها ست و از آنجا بر هستي احاطۀ علمي دارد، و «قلم» نخستين مخلوق است.
در تفاسير منتسب به صحابه و تابعين، با يادكردِ عناصري مانند «باد»، «بخار» و «ابر» تلاش شده است نوعي تفسير كيهان‌شناختي براي خلقت ارائه شود، كه اين روايات در دوره‌هاي بعدي «اسرائيليات» لقب گرفته است. با اين حال، اين روايات ارتباطي با مسئلۀ آفرينش عنصري جهان ندارد و تنها باورهاي مردم آن زمان را دربارۀ برخي تعابير قرآني مانند «موضع البيت»، «دحو الأرض»، «حوت» و «صخره» به‌نمايش مي‌گذارند. در قرن سوم، اين مبحث بيشتر با اختلافات كلامي ميان اهل حديث و معتزله در مسئله ظاهرگرايي يا تأويل ارتباط دارد. در منابع حديثي شيعه، هم پديده‌هاي مادّي و هم مفاهيم معنوي همچون اولين مخلوق ذكر شده‌اند كه ديدگاه غالب بر اهميت عناصر مادّي در خلقت، به‌ويژه «آب» تأكيد مي‌كند. در نهج‌البلاغه تفسيري نسبتاً مفصّل دربارۀ آفرينش ارائه مي‌شود؛ سيد رضي هم از منابع روايي شيعه و هم منابع تاريخي، به‌ويژه مروج الذهب مسعودي در نقل روايات منتسب به اميرالمؤمنين عليه السلام بهره برده است. انديشمندان متأخر مسلمان، تحت‌تأثير ديدگاه تالس مَلَطي، كه خاستگاه پديده‌ها را آب دانسته بود، بر نقش آب در آفرينش بسيار تأكيد كردند؛ گرچه ديگر باورهاي فلاسفۀ يونان، خصوصاً فلسفۀ نوافلاطوني، هم طرفداراني پيدا كرد و مثلاً برخي آب را به عقل تأويل بردند.
چكيده لاتين :
This study aims to determine which element or elements, according to Nahj al-Balaghah, are involved in the creation of the universe and their historical origin. The dating method of narrations in this article is to search for the questions that narrations arise and evolve in response to them. In Qur'an, various discussions are available about the creation of "heavens and earth", the inauguration of creation by God, the rain, and the vitality of nature and the like. Still, the primary Muslims did not offer a cosmological interpretation of such verses. At the same time, since the first century AH, the two verses of Hood: 7 and Foselat: 11, received more attention, as they have mentioned about the "Throne of God", "water", "heaven" and "smoke". The Sunni narrations of the Prophet (PBUH) indicate two points: God is above the throne and the heavens, and from there, He surrounds the universe scientifically, and the "pen" is the first creature. In the commentaries attributed to the companions' elements such as "wind", "smoke" and "cloud", an attempt has been made to offer a kind of cosmological interpretation of creation, which these narrations have been called "Israelites" in later periods. However, these narrations have nothing to do with the issue of the elemental creation. They only indicate the beliefs of the people of that time regarding Qur'anic interpretations such as "the position of the house", "the passage of the earth", "fish" and "rock". In the third century, this issue is related to the theological differences between the Hadithists and the Mu'tazilites on the issue of literalism or interpretation. In Shiite hadith sources, both material phenomena and spiritual concepts such as the first creature have been mentioned. The dominant opinion emphasizes the importance of material elements in creation, especially "water". Nahj al-Balaghah provides a relatively detailed interpretation of creation; Seyyed Razi has used both Shiite and historical sources, especially Murūj aḏ-Ḏahab, in quoting narrations attributed to the Amir al-Mu'minin. Late Muslim thinkers, influenced by the view of Thales Malati, who considered the origin of phenomena to be water, emphasized the role of water in creation. However, other beliefs of Greek philosophers, especially Neoplatonic philosophy, also gained support, and some, for example, interpreted water as the reason.
