كشمكش‌هاي گفتماني حافظه ـ فراموشي در مجموعه عكس «به روايت يك شاهد عيني» اثر آزاده اخلاقي

عكس‌ها چونان اسنادي تاريخي منبعي براي دستيابي به واقعيت‌هاي گذشته هستند و بخشي از آگاهي تاريخي جمعي را شكل مي‌دهند. اما عكس، همچون ديگر رسانه‌ها، تصويري كامل از تاريخ نيست؛ بلكه گزينش شده و برجسته‌سازي شده است. در واقع، عكس‌هاي تاريخي روايتي جهت‌داده شده و رسمي از گذشته دارند. از سوي ديگر، اين هنرمندان هستند كه با درام عكاسانه ساختار خطي روايت رسمي از تاريخ را بر هم مي‌زنند و دوگانۀ حافظه و فراموشي را به‌منزلۀ موضوع انديشه و به‌مثابۀ برساخته‌اي اجتماعي تبديل به ابزار روشنگري سياسي مي‌كند. سازوكار سياست با تأكيد بر رويدادهاي درخشان به دنبال يادآوري خاطرات قدرت و پيروزي است و شكست‌هاي تاريخي را به فراموشي مي‌كشاند؛ از همين رو است كه منتقدان قدرت بر گسست‌ها و فراموش‌خانه‌هاي تاريخ تأكيد مي‌كنند. هنرمندان هم در ساخت حافظه و هم در بازسازي خاطره‌هاي فراموش‌شده نقش مهمي دارند؛ چه در ثبت رويدادهاي هنري كه اوج‌هاي درخشان تاريخ ملت را به فيلم و تصوير تبديل مي‌كنند، چه با خلق آثار انتقادي كه تصوير رو به فراموشي تاريخ را يادآور مي‌شوند. فيلم‌هاي تاريخي، عكاسي تاريخي و نقاشي تاريخي بخشي از اين تلاش است. اين مقاله به بررسي عكس‌هاي صحنه‌پردازي شده آزاده اخلاقي در مجموعه عكس «به روايت يك شاهد عيني» بر اساس تحليل گفتمان مي‌پردازد. با بررسي استراتژي-هاي گفتماني حافظه-فراموشي در اين مجموعۀ عكس، سه گونه روايت (فراموش‌شدگان، حذف‌شدگان و طرد‌شدگان) در تاريخ ايران تحليل شد و نشان داده شد كه هنرمند چگونه با كنش زيباشناختي خود سازوكارهاي فراموشي حافظۀ جمعي را بازنگري مي‌كند.