جريان‌هاي فكري مدرسه كلامي حله

حوزه علميه حله از همان آغازين روزهاي بناي اين شهر در قرن ششم به دست مزيديان شيعه‌مذهب، با حضور جمعي از عالمان سرشناس اماميه شكل گرفت. هر چند دل‌‌مشغولي عالمان اين حوزه در سال‌هاي نخست بيشتر دانش‌هاي مرتبط با فقه بود، ولي كمي بعد بنا به ضرورت‌هايي، علم كلام نيز در اين شهر رونق گرفت؛ هر چند در ابتدا كلام حله به تبع متكلمان مدرسه ري، متأثر از معتزله متأخر بوده است، ولي پس از ظهور خواجه طوسي و ابن‌‌ميثم بحراني، ادبيات كلامي به كلي تحت تأثير فلسفه مشاء قرار گرفت. اگر چه اين جريان جديد در مسائل اصلي كلام همچنان منتقد انديشه‌هاي فلسفي بود، ولي در روش‌شناسي و ادبيات كلامي تا حدّ زيادي تحت تأثير فلسفه قرار گرفت. در كنار جريان كلامي بايد به جريان كلامي حديثي كه مهم‌ترين نماينده آن در حله سيد بن طاووس است اشاره كنيم. در حقيقت اين جريان كه امتداد مدرسه كلامي حديثي قم بود، در روش‌شناسي و همچنين برخي از مسائل مهم اعتقادي، منتقد متكلمان بود. در مدرسه حله نبايد از گرايش‌هاي عرفاني نيز غفلت كرد. اين گرايش‌ها به آرامي كل تفكر اماميه و حتي متكلمان و فلاسفه را نيز تحت تأثير خود قرار داد. علي‌رغم آن‌‌كه برخي از عالمان حله همچنان با تفكرات عرفاني و صوفيانه برخوردي انتقادآميز داشتند، ولي برخي از عالمان اين مدرسه مانند خواجه طوسي و ابن‌‌ميثم بحراني تحت تأثير اين جريان قرار داشتند. آنان در عين حال كه در كتاب‌هاي عقلي خود بر مبناي عقلي و كلامي بحث مي‌كردند، ولي معتقد بودند كه سنخ برتري از معرفت نيز وجود دارد كه همان معرفت عرفاني است.