ناكامي فرهنگ راهبردي و چالش مشروعيت در نظام سياسي مورد مطالعاتي: فرهنگ راهبردي در عصر پهلوي

نظام‌هاي سياسي پس از استقرار به منظور تحكيم پايه‌هاي قدرت خود مي‌كوشند نهادها و جريان‌هاي فرهنگي را در اختيار گرفته، با برنامه‌ريزي و مهندسي فرهنگ، نيروها و طبقات اجتماعي، نخبگان و در نهايت جامعه مدني را با ساختارها و ايدئولوژي مورد نظر خود همسو كنند تا زمينه براي تثبيت و تداوم مشروعيت نظام سياسي فراهم شود. برهمين اساس، نظام‌هاي سياسي به ترويج و تقويت بخشي از فرهنگ تحت عنوان «فرهنگ راهبردي» مي‌پردازند كه به تثبيت و تحكيم آن نظام‌ها كمك مي‌كند. درهمين راستا، حكومت پهلوي با ترويج فرهنگ راهبردي موردنظر خود (ناسيوناليسم شاهنشاهي، غرب‌گرايي، سكولاريسم و تقابل با سنن مذهبي) كوشيد پيوند جامعه با نظام سياسي را تقويت و تثبيت گرداند. اما در اين كار ناكام ماند زيرا از يك‌سو فرهنگ راهبردي عصر پهلوي با فرهنگ عمومي و جريان‌هاي ريشه‌دار فرهنگي در تعارض بود و از ديگرسو، نهادها و سياست‌هاي فرهنگي دولتي طي اين دوران دستخوش تناقض و دوگانگي بودند: در حالي‌كه فرهنگ راهبردي طي اين سال‌ها در صدد مشروعيت بخشي به ساختارهاي اقتدارآميز دولت مطلقه بود، حكومت مي‌كوشيد خود را پايبند به عناصر حكومت‌داري مدرن بر پايه مشروعيت مردمي قانوني معرفي كند. ناتواني نظام سياسي در ايجاد اصلاحات عميق در رابطه دولت و ملت، زمينه‌هاي بحران‌هاي شديد سياسي، اجتماعي، فرهنگي و در نهايت، شكل‌گيري انقلاب را فراهم ساخت. به بيان ديگر، نظام فرهنگيِ دستگاه حاكمه پيش از سرنگوني سياسي، فروريخته بود و نظام صرفاً با اتكا به زور و ارعاب به حياتش ادامه مي‌داد. مقاله حاضر با رويكردي نو، و از زاويه فرهنگ راهبردي به شكست نظام پهلوي پرداخته است. بدين منظور، سه عامل اصلي ناكامي فرهنگ راهبردي عصر پهلوي، شامل تعارض ميان عناصر فرهنگ راهبردي، تعارض عناصر فرهنگ راهبردي با عناصر ريشه‌دار فرهنگي، و تعارض در حوزه نظر و عمل (ايدئولوژي و واقعيت‌ها) را توضيح داده و مصداق‌هاي آن را برشمرده‌ايم تا نشان دهيم چگونه تناقضات فرهنگي راهبردي موجبات فروپاشي سياسي دودمان پهلوي را فراهم كرد.