معراج پيامبر

لفظ «معراج» در قرآن كريم ذكر نشده و خودِ اين كتاب آسماني، به اين حادثه عظيم با لفظ «اَسراء» اشاره كرده است. به اين ترتيب، اين واژه صرفاً بر پايه برخي روايات و به استناد به آيات فوق‌الذكر به معراج پيامبر تعبير شده است. جسم مبارك حضرت محمد (ص) در اثر تلطيفِ ملكوتيِ روحاني بدان درجه [بدن مثالي ملكوتي] رسيده بود كه روح را در آن سفرِ آسماني مشايعت كرد. پيامبر اكرم (ص) در آن شب، عوالم بالا، ملكوت و فرشتگانِ آسمان‌ها و عجايبِ آفرينش را ديدند و با انبيا ملاقات كردند. احاديثِ قدسي نيز در اين سفر بر آن حضرت وارد شد و رهبري و ولايت حضرت علي (ع) مطرح گرديد. در اين سفر، حضرت رسول (ص) بهشت و جهنم را ديد. وضعيت بهشتيان و نعمت‌هاي ايشان و دوزخيان و عذاب‌هايشان از مشاهداتِ ديگر پيامبر (ص) بود. در اين سفر، پيامبر (ص)، بسيار به خداوند نزديك شد. اين معراج و سفرِ آسمانيِ پيامبر (ص) يكي از موضوعات عمده‌اي است كه در پهنه ادب پارسي، به‌خصوص شعر و نظم، بازتاب وسيعي داشته است. كمتر شاعر پارسي زباني را مي‌يابيم كه اين مسئله ديني و مذهبي و تاريخي را بيان نكرده باشد. برخي، داستانِ معراج پيامبر (ص)، را بر پايه قصص و داستان‌هاي قرآني و نظرات مفسران ديني به رشته نظم درآورده‌اند و در بيان آن، مضمون‌پردازي‌ها كرده و صورِ خيالِ بكر آفريده‌اند. برخي ديگر، انديشه‌ها و باورهاي ديني را با زيبايي‌هاي ادبي و هنري چنان درآميخته‌اند كه لطافت و ظرافت و قداست اين عروجِ آسماني را به بهترين نحو بيان داشته‌اند. برخي در مقام ارائه نظر و عقيده برآمده‌اند. گروهي جلوه‌هاي ديني آن را بر جلوه‌هاي ادبي و هنري‌اش ترجيح داده‌اند. بعضي، به اغراق و غلوّ هنري دست زده‌اند و برخي نيز، از صور خيال در بيان آن، بهره برده‌اند. در اين مقاله، نگارندگان كوشيده‌اند نمونه‌هايي از بهره‌هاي شاعرانه، عارفانه، ديني، مذهبي و تاريخيِ شعرا، از مسئله معراج و عظمت و شكوه آن را بنمايانند تا با گذري هرچند كوتاه گوشه‌اي از توجّه و عنايت بي‌حصر و قصر شعرا را به اين موضوع بازگو كنند؛ بهره‌هايي كه گاه خود را به‌صورت تك‌بيتي‌هاي نغز و دلنشين، نشان مي‌دهد و گاه داستان عروج را در قالب ابياتي به هم‌پيوسته به زيبايي به تصوير مي‌كشد.