بازنمايي طبقاتِ عرفا در تذكره‌الاولياء: رياضت به مثابۀ سليقه و مصرف

تذكره نويسي عرفا ذيل سنت طبقه نويسي مسلمانان و به مثابه گونه اي از تاريخ نگاري اسلامي - ايراني شكل گرفته است. از ميان تذكره هاي عرفا، تذكرة الاولياي عطار، به جاي گزارش مستقيم و تأكيد بر نسب، تولد، و وفات، شاگردان و استادان سوژه ها، سبك زندگي، يا وجوه رياضت آنها را به قصد برساخت «هويت - طبقه» آنان بازنمايي مي كند. در اين نوشتار سبك بازنمايي طبقات عرفا در تذكرة الاوليا پس از برابر خواني رياضت، به مثابه سليقه و مصرف، با تكيه بر آراي متفكران مطالعات فرهنگي و جامعه شناسي سليقه و مصرف دلالت يابي و تفسير شده است. نتيجه نشان مي دهد كه انواع رياضت يا سليقه و مصرف عرفا در تذكرة الاوليا در قالب پنج عنصر پوشاك، تغذيه، عبادات و مناسك، سخن گفتن و حركات بدن، و تعلقات و دارايي هاي سوژه هاي عارف به برساخت و تمايز دو كلان طبقه «عارف - زاهد» و «عارف - عاشق» انجاميده است. طبقۂ عارف زاهد با گرايش به وجه سلبي انواع رياضت يا اصل امتناع به شكل نشان دار به قطعيت معنا باور داشته است. پوشاك خشن، فرسوده، يا عرياني، غذاهاي ساده و كم، گياه خواري يا نخوردن، عبادات و مناسك فرو كاهنده مستمر يا يكباره، سخن گفتن ترديدآميز، خوف ناكي همراه احساس گناه و بدن منقبض، زن و فرزند گريزي، و دارايي هاي ناچيز شاهد اين ادعاست. در مقابل، طبقه عارف - عاشق اگرچه در برخي موارد مثل پوشاك يا تغذيه به سويه سلبي رياضت توجه كرده است، رياضت آنان عمدتا به شكل ايجابي، گشوده، و سيال سامان يافته است. گريز از الزام خرقه پوشي، تنوع طلبي در تغذيه، شوريدگي هاي ﺧﻠﺴﻪ وارِ ﺑﺪن ﻓﺰا، ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﯽ - ﺑـﺪﻧﯽِ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮔﺮﯾـﺰ و واﺳـﻄﻪ ﺳـﺘﯿﺰ ، و ﺗﻌﻠـﻖ و داراﯾﯽ ﮔﺰﯾﻨﯽ ﻏﯿﺮ اﻟﺰام آور ﻧﻤﻮﻧﮥ اﯾﻦ ﺳﺒﮏ از زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ.