تشيع و فِرق آن در الأنساب سمعاني

كتاب هاي مشتمل بر موضوعات مربوط به انساب و رجال را مي‌توان از جمله منابع مهم در پژوهش‌هاي تاريخي به معناي عام و تاريخ فرق اسلامي در معناي خاص به شمار آورد. «الأنساب» سمعاني (د.562 ق) در شمار مهم‌ترين آثار در اين زمينه است. در اين مقاله كوشيده‌ايم گزارش‌هاي سمعاني را درباره شيعيان با توجه به اوضاع و احوال پريشان سياسي زمانه او و برخوردهاي فرقه‌اي در اين دوران، بررسي و تحليل كنيم. با وجود سياست ضد شيعي سلجوقيان (حك: 429-590 ق)، سده 6 ق در واقع دوران گسترش آموزه‌هاي شيعه بود. گزارش‌هاي سمعاني درباب عقايد فرق به ويژه غاليان را مي‌توان نشانه‌اي از نگراني عمومي اهل‌تسنن درباره نفوذ اين عقايد در دستگاه حكومتي و عامه مردم تلقي كرد. وي از ميان فرق گوناگون و پر شمار شيعه، بيشتر به اماميه و زيديه توجه كرده‌است. با آنكه سمعاني با شماري از شيعيان ارتباط مستقيم داشت، آنچه از شخصيت‌ها و عقايد شيعيان به دست مي‌دهد، متأثر از ديدگاه‌هاي پيشيني است كه در تصويرسازي كلي از تشيع در سده 6 ق و حتي سده‌هاي بعد، نقشي بسزا داشته است.