نظريه خلود در عذاب، با تكيه بر ديدگاه ملاصدرا و حكيم سبزواري

تبيين عقلاني «انقطاع عذاب» توسط صدرالمتألهين، با انتقاداتي از سوي سبزواري مواجه شد. عدم پذيرش قاعده «القسر لايدوم» و عدم زوال فطرت الهي، حتي نسبت به كساني كه عذاب الهي براساس مقتضاي طبع و ذاتشان است، دو انتقاد مهمي است كه حكيم سبزواري نسبت به ديدگاه ملاصدرا دارند. در ديدگاه حكيم سبزواري ملكات رذيله در اثر تكرار، در نفوس افراد شقيّ رسوخ نموده است؛ به‌گونه‌اي كه جزء ذاتيات آنها شده‌ و امكان انفكاك آن وجود ندارد. لذا براي تمسّك به انقطاع عذاب، جايي براي استفاده از قاعده «القسر لايدوم» نمي‌ماند. افزون بر اين، استدلال به اينكه عذاب برخي براساس طبيعت و مقتضاي ذاتشان است نادرست مي‌باشد؛ زيرا فطرت الهي امري باقي است. لكن براساس ديدگاه ملاصدرا، هيچ‌يك از اين دو انتقاد مورد قبول نمي‌باشد؛ زيرا وي تنها در يك مورد و نسبت به يك گروه خاصّي از اهل عذاب از اين قاعده استفاده مي‌كند كه خود اين ديدگاه مورد پذيرش سبزواري است. بنابراين ملاصدرا هيچ‌گاه قائل به زوال فطرت الهي نسبت به هيچ‌يك از افراد موجود در آتش جهنّم نمي‌باشد كه در اين نوشتار با روش تحليلي تطبيقي به تفصيل از آن بحث مي‌شود.