اوضاع اجتماعي در قصايد سيف الدين فرغاني

يكي از بزرگ‌ترين حوادث تاريخي كشورمان، هجوم و حمله مغولان در قرن هفتم هجري است. اوضاع اجتماعي اين دوره از لحاظ دگرگوني بنيان‌هاي حيات اجتماعي و انحطاط اخلاقي در رديف تأسف‌بارترين دوران سرزمين ماست. تأثير اوضاع زمان و رواج انتقادات سياسي و اجتماعي علاوه بر اينكه در كتاب‌هاي تاريخي بيان شده، در اشعار شعرا نيز جلوه‌اي خاص يافته است. ديوان شعرا و اديبان قرن هفتم و هشتم هجري آيينه تمام‌نماي اوضاع اجتماعي دوره مغول است. اين گروه كه از شرايط زمان به تنگ آمده بودند، انتقاد از اوضاع زمانه را گاه در قالب پند و اندرز و گاه در قالب كلامي تند و صريح و گاه در قالب طنز و هزل بيان نموده‌اند. يكي از اين شعرا سيف فرغاني است. او كه اصلاً اهل ماوراالنهر بوده، پس از هجوم مغول جلاي وطن نموده و در شهر كوچكي به نام آقسرا در آسياي صغير سكني گزيده است. وي اوضاع نابسامان زمانه خود را با كلامي صريح و تند به باد انتقاد گرفته است. او را مي‌توان بزرگ‌ترين شاعر منتقد اجتماعي اواخر قرن هفتم و اوايل قرن هشتم دانست. گرچه زمينه‌هاي انتقاد سياسي و اجتماعي در شعر فارسي به بيش از عهد شاعر مورد نظر مي‌رسد اما به راستي هيچ شاعري به اندازه او با صراحت لهجه و حدّت و شدت نابساماني‌هاي اجتماعي دوره‌ خويش را آشكار نكرده است؛ آن‌چنان كه سخنان تند و انتقادي‌اش وجه مشخصه شعر اوست. در اين جستار، اوضاع اجتماعي دوره مغول در قصايد سيف فرغاني بررسي شده است.