اعتباريات از نگاه الميزان

عوامل گرايشي فاعل شناسا به منظور رفع نيازهاي طبيعي، ادراكاتي بين فاعل شناسا و فعل ارادي‌اش اعتبار مي‌كند تا «اراده» را تحريك كند و قوه عامله را به حركت درآورده، فاعل شناسا را به كمال مطلوب خود برساند. اين نوع ادراكات، به «اعتباريات» معروف‌اند كه علامه طباطبائي در الميزان و ديگر آثار خود به آن پرداخته‌ است. خاستگاه اين نوع ادراكات، به «فطرت» و نوع آفرينش فاعل شناسا در مراتب طولي قواي احساسي و گرايشي او بازمي‌گردد. مهم‌ترين ويژگي‌هاي اعتباريات عبارت‌اند از: ترتب آثار حقيقي بر يك موضوع اعتباري، قراردادي بودن در عين ريشه در واقعيت داشتن،‌ براساس مصالح مادي و معنوي اعتبار شدن، مستند انتخاب و ارادة رفتارهاي اختياري بودن.عوامل گرايشي، بينشي، كنشي و وحياني، عواملي‌اند كه در پيدايش اعتباريات نقش ايفا مي‌كنند. «اعتباريات» به يك لحاظ به «ثابت» و «متغير» و به لحاظ ديگر به «قبل از اجتماع» و «بعد از اجتماع» تقسيم مي‌شوند. رابطه‌ بين اين دو تقسيم، عموم و خصوص من‌وجه است. اعتباريات هم به صورت «نسبي»، هم به صورت «مطلق» قابل تصور هستند، و تنها در «تصديقات» معنا دارند؛ ازاين‌رو بايد واژه «تصورات اعتباري» را در كلام علامه توجيه كرد. براساس ديدگاه علامه، «اعتباريات» قضاياي هميشه كاذب‌اند؛ زيرا در «اعتباريات» حدّ چيزي به چيز ديگري اسناد داده مي‌شود.