آسيب‌شناسي بلاغت سنتي

هر علم معيار و روش خاصي دارد كه آن علم را بدان مي‌سنجند و بررسي مي‌كنند. معيار سنجش زيبايي سخن در ادبيات فارسي هم بلاغت فارسي است. بلاغت كلام موجب انبساط حال يا انقباض خاطرشنونده يا خواننده مي‌شود؛ به طوري كه آن‌ها را بر اموري كه گوينده بخواهد، يا تحريض مي‌كند و يا از مقصودي باز مي‌دارد. پس لازمه كلام مؤثر، فصاحت و بلاغت آن است و فصاحت كلام در صورتي مؤثر است كه مفردات آن خالي از عيوب فصاحت باشد. برخي سخنوران متأخر به تأسي از قوانين فصاحت و بلاغت ادبيات عرب تتابع اضافات و كثرت تكرار و ... را از معايب كلام و مخل فصاحت دانسته‌اند ولي بعضي از صاحبان فن بلاغت معاصر با توجه به متفاوت بودن قواعد بلاغت فارسي با بلاغت عربي معتقدند كه موارد ياد شده نه‌تنها عامل مخل فصاحت كلام نيستند بلكه از عوامل مؤثر در بلاغت فارسي به شمار مي‌روند. در اين مقاله، ضمن بررسي عيوب بلاغت سنتي از منظر نقش زبان، رعايت اقتضاي حال، عربي‌زدگي مفرط و قياس با بلاغت فارسي و تفاوت معيارهاي بلاغت فارسي در چهار مدخل با ذكر مثال و شواهد، غفلت از بافت، درك بلاغيان سنتي از تخيل، عدم تحقيق در متون ادبي، مدرسي شدن علم بلاغت، عدم توجه به تكيه و لحن سخن را، تحليل و توصيف مي‌كنيم.