تحليل آماري – همديدي تاريخ اوّلين بارش مؤثّر در غرب و شمال غرب ايران

يكي از مهم‌ترين مباحث درباره بارش و كشت گندم ديم، تاريخ رخداد اوّلين بارش مؤثّر يا به‌عبارتي بارشي است كه بتواند رطوبت خاك را به منظور كاشت فراهم سازد. پژوهش حاضر باهدف مطالعه تغييرپذيري و روند احتمالي در تاريخ اوّلين بارش مؤثّر و شرايط همديد منجر به رخداد آن در شمال غرب و غرب ايران انجام شده است. به اين منظور، داده‌هاي بارش ايستگاه‌هاي منطقه از سازمان هواشناسي كشور گرفته شد. ابتدا اوّلين بارش‌ يك يا دو روز متوالي حداقل 5 ميلي‌متر همراه با رخداد بارشي ديگر با فاصله زماني كمتر از ده روز، به‌عنوان اوّلين بارش مؤثّر انتخاب شد. در گام بعد، با استفاده از آزمون منكندال و شيب‌خط روند در تاريخ رخداد اوّلين بارش مؤثّر در منطقه بررسي شد. درادامه، با استفاده از داده هاي ارتفاع ژئوپتانسيل، باد و رطوبت تراز 850 و 500 هكتوپاسكال نسخه ERAInterim اخذشده از وبگاه ECMWF، الگوهاي همديد بارش‌هاي مؤثّر با روش تحليل خوشه اي شناسايي شد. نتايج نشان داد كه بيش از 90% اوّلين بارش‌هاي مؤثّر در ماه اكتبر رخ داده است. ايستگاه هاي اردبيل، سنندج، خرم‌آباد، كرمانشاه، زنجان، اروميه، تبريز و همدان به ترتيب زودترين ميانگين اقليمي شروع اوّلين بارش مؤثّر در دوره (1987 تا 2016) داشته اند. بيشترين و كمترين اختلاف بين ساليانه در تاريخ رخدادها به ترتيب در ايستگاه اروميه و اردبيل مشاهده شد. گرچه نوسانات بين ساليانه بالايي در تاريخ رخداد وجود دارد؛ امّا بررسي روند آن‌ها با آزمون منكندال نشان داد كه روند تغييرات همه ايستگاه‌هاي مورد مطالعه در دو دوره بررسي، در سطح 5% معني‌دار نيست. الگوهاي همديد ايجادكننده اوّلين بارش هاي مؤثّر منطقه شامل ناوه كوتاه، بندال امگا و كم‌ارتفاع بريده و ناوه بلند مديترانه بوده‌اند. در اين ميان، بندال امگا به دليل دسترسي بيشتر به رطوبت و شرايط ناپايداري حاصل از ريزش هواي سرد، با بارش فراگيرتري در منطقه همراه بوده است.