مناسبات افشارهاي خمسه و حكومت قاجار (مدلي از تعامل دولت مركزي با خاندان‌هاي محلي حكومتگر)

منطقۀ زنجان يا خمسۀ قديم از قرون ميانه ايران تا به امـروز به عنوان سكـونتگاه اصلي ايل افشار و تيره هاي مختلف آن شناخته شده است. افشارها طايفه اي از قوم اغوز بودند كه در مسير مهاجرت خود به ايران در مناطق مختلف از جمله زنجان استقرار يافته و در تحولات سياسي و اجتماعي ايران در ادوار مختلف نقش بسزايي داشته‌اند. از دورۀ صفويه به بعد علي الخصوص از زمان قاجار، افراد منتسب به ايل افشار به سبب برخورداري از قابليت هاي ايلي به ويژه در عرصۀ نظامي و نيز بروز پاره اي وقايع تاريخي كه بسترساز مشروعيت تاريخي براي ايل بود، توانستند نقش مهمي در حوادث سياسي ـ اجتماعي مناطق مختلف ايران ايفا كنند. ظهور خاندان‌هاي حكومتگر و شخصيت‌هاي نظامي سياسي تأثيرگذار از ميان افشارهاي خمسه از دورۀ صفويه تا پهلوي، حكايت از ميزان بالاي اثرگذاري آن‌ها در ساختار قدرت در ايران دارد. نحوه تعامل افشارهاي خمسه با دولت قاجار به عنوان يكي از قدرت‌هاي محلي پرنفوذ از منظر مناسبات ميان و خاندان‌هاي محلي، موضوعي است كه اين مقاله قصد دارد به آن بپردازد. موقعيت جغرافيايي و استراتژيك ولايت خمسه، نفوذ محلي و ريشه‌دار افشارهاي خمسه به همراه برخي عوامل تأثيرگذار ديگر چون جذابيت هاي اقتصادي و ظرفيت هاي نظامي اين سرزمين، نقش مهمي در نحوه شكل دهي به مناسبات سياسي ميان افشارها و حكومت مركزي ايران داشته است. اين پژوهش، بر آن است تا با تكيه بر اصول روش پژوهش تاريخي ضمن بررسي ريشه هاي تاريخي نفوذ افشارها در خمسه به تبيين مناسبات ميان اين خاندان با دولت مركزي و تأثير آن بر تحولات سياسي عصر قاجار بپردازد.