بينش و روش در تاريخ نگاري فرصت الدوله شيرازي

تاريخ آثارعجم اثر فرصت الدوله شيرازي، مورّخ، اديب، شاعر، نقّاش، موسيقيدان و دانشمند برجسته و نوگراي اواخر دورۀ قاجار است كه نويسنده در تدوين آن از بسياري اصول نوين دانش تاريخ بهره برده است. اين جستار با روشي توصيفي ـ روايي و تحليلي، بينش و روش حاكم بر تاريخ نگاري فرصت الدوله شيرازي را در كانون توجه خود قرار داده است. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهند كه فرصت در دو حوزۀ بينش و روش، به مباني و ويژگي هاي تاريخ نگاري علمي و نوين واقف بوده و به رعايت آن در آثارعجم همت گماشته است. اين ويژگي ها عبارت‌اند از: روش كاربست تحليل در ريشه يابي علّي پديده ها و رويدادها، استعانت از كار گروهي، بهره گيري از علوم و منابع جديد، روش ميداني و مشاهده اي و به كارگيري نقشه، جغرافيا، رياضي، نقّاشي و اندازه گيري در امر تحقيق، توجّه به دانش خطوط باستاني، پيشينۀ شهرها، اماكن و بناهاي تاريخي، اجتناب از رويدادنگاري، مشيّت گرايي، تعصب و زودباوري و به‌كارگيري سبك و نثري ساده. همچنين حاصل اين پژوهش نشان مي دهد كه نويسنده با وجود وفاداري به برخي شاخصه هاي تاريخ نگاري سنتي، چون: استعمال اشعار عربي و فارسي در جاي‌جاي متن كتاب، از حيث توجه به اصول علمي تاريخ نگاري، طرحي نو درانداخته و تاريخي نوگرا در عرصۀ تاريخ نگاري محلي ايران به رشتۀ تحرير درآورده است.