بقاي نفس در مكتب خراسان؛ تبييني از نفس‌شناسي ميرزامهدي اصفهاني، شيخ مجتبي قزويني و آيت‌الله مرواريد (ره)

مكتب خراسان با نگرشي متمايل به فلسفه‌گريزي و اعتقاد به جدايي حوزه‌هاي وحي، عقل و عرفان از يكديگر و همچنين اهتمام بر ظواهر متون ديني، نگاهي متفاوت به نفس و بقاي آن دارد. بنظر حاميان اين مكتب، نفس جسمي لطيف است كه تنها بواسطۀ عوارض با بدن متفاوت است و كمالاتي مانند علم و عقل كه حقايقي نوري، مجرد، واحد و خارج از نفس هستند را تنها به افاضه حق‌تعالي دريافت ميكند. انسان نه تنها در مبدأ خلقت بلكه تا انتهاي آنچه بدان واصل ميگردد، همواره جسماني بوده و خواهد بود. در مكتب خراسان، نفس‌شناسي مقدمه يي ضروري براي اثبات بقاي نفس است، بگونه‌يي كه جاودانگي فرع بر شناخت حقيقت نفس شمرده ميشود. نفس كه در زندگي دنيا، در كنار بدن زيست ميكند، در برزخ، بدون نياز به بدن و بطور مستقل و با هيئتي شبيه بدن، باقي مانده و به حيات خويش ادامه ميدهد، اما در عالم آخرت به بدن دنيوي برگردانده شده و در كنار آن متنعم يا معذب ميگردد. اين ديدگاه با اشكالاتي روبروست؛ از جمله 1) لازمۀ جسم‌انگاري نفس اينست كه معاد روحاني و معاد جسماني، دو اسم براي يك مسمي باشند، 2) ديدگاه اين مكتب، در برخي موارد، انسجام و سازگاري دروني نداشته و در آن پراكندگي آراء ديده ميشود و 3) برخي مفاهيم و مسائل مربوطه بدرستي تبيين نشده‌اند. در پژوهش حاضر، با روش تحليلي‌ ـ كتابخانه ‌يي، ديدگاه سه تن از شخصيتهاي برجستۀ اين مكتب دربارۀ حقيقت نفس و بقاي آن، تبيين و ارزيابي شده است.