ساختار قضاياي منطقي از ديدگاه فلاسفه و منطقدانان مسلمان

قضيه منطقي حمليه باعتبار كيف تقسيم ميشود به موجبه و سالبه و هر يك از آن دو، باعتبار محمول تقسيم ميشود به محصّله المحمول، معدوله المحمول و سالبه المحمول. اما در چگونگي ساختار و نيز مفاد آنها ميان فلاسفه و منطقدانان اختلاف نظر جدّي وجود دارد كه قابل تحقيق است. درباره تعداد اجزاء مقوّم حقيقت قضيه و اجزاء خارج از حقيقت قضيه كه لازمه تحقق آن هستند نيز نظر واحدي وجود ندارد. تعداد اجزاء قضيه بحسب اختلاف هليّات بسيطه و هليّات مركّبه موجبه و سالبه مشخص ميشود. درباره نسبت حكميه نيز برخي معتقدند در همه قضايا ـ‌ چه موجبه و چه سالبه ـ نسبت، ثبوتي و وجودي است ولي بعقيده برخي ديگر، اين نسبت تنها در قضاياي موجبه، ثبوتي است و در قضاياي سالبه، سلبي و عدمي است. افزون بر اين، مشروط يا غير مشروط بودن تحقق موجبه معدوله نيز مطرح شده و قضيه سالبه المحمول نيز مورد مناقشه قرار گرفته است. ساختار قضيه سالبه المحمول در صورت ملفوظ، همانند قضيه سالبه محصّله است اما در مفاد و مدلول، متفاوت است. مفاد قضيه سالبه محصّله، رفع و قطع حكم ايجاب است ولي مفاد سالبه المحمول ايجاب سلب است. اين نوع قضيه را خواجه‌نصيرالدين طوسي و از معاصرين، علامه طباطبايي بعنوان يك قضيه» منطقي قبول ندارند.