بازشناسي نقش و جايگاه دو منبع معرفتي عقل و قلب در انديشه عبدالرزاق كاشاني

قرن هشتم هجري شاهد ظهور فيلسوفان عارف و عارفان فيلسوفي است كه توانمندي فلسفي آن ها موجب استحكام خاصي براي عرفان اسلامي شده است؛ از جمله اين شخصيت ها عبدالرزاق كاشاني است. از ويژگي هاي منحصر به فرد اين حكيم عارف، جامعيّت در علوم رسمي، شرعي، فلسفه و عرفان در دو بعد نظري و عملي است. وي تعليم كشفي محيي‌الدين ابن‌عربي را با تربيت ذوقي شيخ سهروردي تلفيق كرد و آن را با حكمت آميخت. عبدالرزاق كاشاني در معرفت شناسي خود از سه منبع شناختي عقل، قلب و وحي بهره گرفته است. وي همانند ابن عربي، علي رغم اين كه قلب و دستاوردهاي آن را اصل قرار مي دهد، براي عقل نيز نقش مهمي قائل است و در كنار عقل و شهود، وحي را هم مبنايي معرفت شناختي مي داند. با تتبع در آثار كاشاني مي توان دريافت كه وي عقل را به منزله چشم براي قلب مي داند و معتقد است كه بصيرت و تفكر قلبي مرحله اي از قلب را تشكيل مي‌دهد كه در لايه هاي طولي قلب ذكر مي شود. به باور كاشاني، انسان در اين مرحله صاحب تشخيص مي شود؛ فطرت با فهم شكوفا شده، چشم و گوش قلب باز مي گردد و فهم جديدي هم در زمينه عمل و حكمت عملي و هم در زمينه حقيقت و حكمت نظري برايش حاصل مي شود. به عبارتي مي توان گفت در نزد عبدالرزاق كاشاني، عقل و قلب يك وجود با مراتب مختلف هستند، نه دو موجود به هم مرتبط. بازشناسي چيستي و چرايي تركيب دو منبع معرفتي عقل و قلب در نظام انديشه عبدالرزاق كاشاني، تحليل دستاوردهاي معرفتي اين نظام را ثمربخش تر مي كند. اين پژوهش در راستاي تحقق اين هدف، بر آن است به بررسي نقش و جايگاه عقل و قلب در معرفت شناسي كاشاني پرداخته و همين نقش را به نحو اجمالي در مقايسه با انديشه ابن عربي مورد واكاوي قرار دهد.