سير رباعي- قصه از سنايي تا مولانا

مثنوي قالب اصلي داستان‌گويي در ادبيات منظوم فارسي شمرده شده‌است و معمولاً از توانش قالب‌هاي ديگر شعري مانند غزل و رباعي غفلت شده‌است. با بررسي رباعيات شعرايي مانند سنايي، عطار، مولانا... در مي‌يابيم كه در حدود 10% رباعيات خود (عطار 302 و مولانا 203 رباعي قصه) به داستان‌پردازي پرداخته‌اند. در اين مقاله با روش توصيفي تحليلي به بررسي گونه‌هاي مختلف قصه در رباعي‌هاي روايي اين شعراي عرفاني پرداختيم و به اين نتيجه رسيديم اگرچه در بردانده قصه‌هاي حِكمي، طبيعي و... هستند، اما بيشترين حجم روايت‌هاي اين رباعيات به بازنمايي تجربه‌ها و شهودهاي عرفاني مربوط مي‌شود. با توجه به وحدت و گذرايي اين تجارب و ساختار منسجم و كوتاه رباعي، وحدت فرم و محتوا در رباعي قصه‌ها به حداكثر مي‌رسد و يكي از دلايل توجه صوفيه به رباعي، مناسبت فرم رباعي و محتواي روايت‌هاي شهودي است. روايت‌ها با توجه به بيان آن‌ها از زبان عارف تجربه‌گر و حاضر در صحنه، بيشتر از شيوه اول شخص بهره مي‌گيرد؛ هرچند تعداد قابل‌توجهي از آن‌ قصه‌ها به شيوه دوم شخص ‌روايت مي‌شود كه در قصه‌هاي سنتي فارسي منحصربه‌فرد است. با وجود اختصار گاه در اين روايت‌ها با تغيير زاويه ديد (التفات) و حتي داستان‌هاي درونه‌اي مواجهيم.