پيشگامي ابوالفتوح رازي بر ابن‌عربي در تصوير اختيار آدمي

جبر و اختيار همواره يكي از مهم‌ترين مسايل انسان‌شناسي در بين انديشمندان مسلمان بوده است. اين مساله در مكتب عرفاني ابن‌عربي نيز مورد توجه بوده است. ابن‌عربي در قرن هفتم هجري قمري در تصوير رابطه علم پيشيني الهي و اختيار آدمي و نفي جبر با طرح نظريه سرّ قدر و يا همان تابعيت علم نسبت به معلوم رويكردي متفاوت از انديشه متكلمين را درپيش گرفته است. پژوهش پيش‌رو كه با رويكردي توصيفي و براساس مطالعات كتابخانه‌اي انجام شده، از نسبت انديشه‌هاي يكي از مفسران شيعي قرآن مجيد يعني ابوالفتوح رازي متوفي قرن ششم هجري قمري با انديشه‌هاي ابن‌عربي سخن مي‌گويد. يافته‌هاي پژوهش براساس ديدگاه‌هاي اين مفسر در بحث‌هاي جبر و اختيار، به‌ويژه چگونگي تصوير ابتلاء و امتحان آدمي با علم پيشين الهي ، نشان مي‌دهد كه نه فقط بين ديدگاه او در نفي جبر از آدمي با نظريات مطرح در مكتب ابن‌عربي تقارب وجود دارد، بلكه از پيشي گرفتن او بر ابن‌عربي در انديشه عرفاني تبعيت علم از معلوم، حكايت مي‌كند.