تأملي بر پديده معلم تاب‌آور؛ پديدارشناسي نگرش‌ها و تجربيات زيسته معلمان

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسايي و تبيين پديده‌ تاب‌آوري معلمان در مدارس به‌منظور ايجاد يك چهارچوب مفهومي مناسب و توسعه مباني نظري و عملي آن انجام شده است چرا كه تاب‌آوري يك مفهوم پيچيده چندبعدي است كه عوامل مؤثر بر آن و ابعاد سازنده آن درهم‌تنيدگي قابل‌توجهي با يكديگر دارند و جهت ايجاد اثري مثبت، ضروري است تاب‌آوري به صورت يك سازه يكپارچه مورد توجه قرار گيرد. مواد و روش‌ها: اين پژوهش با رويكرد كيفي و با استفاده از روش پديدارشناسي انجام ‌شده است. شناسايي ابعاد پديده تاب‌آوري نيازمند رويكردي عميق و موشكافانه در جستجو بوده كه براي اين منظور رويكرد كيفي و روش پديدارشناسي مي‌تواند به خدمت گرفته شود. مشاركت‌كنندگان پژوهش شامل معلمان نمونه و با تجربه مدارس بودند كه از ميان آن‌ها 20 نفر به‌عنوان اطلاع‌رسان از راه نمونه‌گيري هدفمند نوعي انتخاب شدند تا جايي كه تحليل‌ها به اشباع نظري رسيدند. براي جمع‌آوري اطلاعات از مصاحبه‌هاي نيمه ساختاريافته استفاده شده است كه به اين شيوه، تاب‌آوري و ابعاد آن از ميان نظرات و ديدگاه‌ها و تجارب زيسته معلمان، شناسايي گرديد. روش تحليل داده‌ها، تحليل محتواي استقرايي با استفاده از كدگذاري در سه سطح باز، محوري و انتخابي بوده است. بدين‌ترتيب كه ابتدا كدهاي باز انتخاب شده‌‌اند، سپس كدهاي باز با معاني مشترك، در كنار هم سازماندهي شده و كدهاي محوري را تشكيل داده و در نهايت براساس كدگذاري انتخابي حول مفهوم تاب‌آوري، تجميع شده‌اند. بحث و نتيجه‌گيري: نتايج و يافته‌ها نشان دادند كه تاب‌آوري يك مفهوم چندبعدي و شامل ابعاد شناختي، عاطفي، اجتماعي، رفتاري و فيزيكي/ جسماني مي‌باشد. تاب‌آوري معلمان نه فقط يك مفهوم علميفني، بلكه نوعي بودن توأم با آرامش و فرهيختگي انديشه و رفتار است كه از دو جهت براي معلمان به‌عنوان الگوي فكري و رفتاري دانش‌آموزان مورد توجه است؛ از يكسو تاب‌آوري، شناخت و انديشه و رفتار معلم را در موقعيت‌هاي مختلف به‌ويژه آن‌ها كه توأم با خستگي و اضطرار خاطر است، نشان مي‌دهد و اين خود رفتاري متين و آرام و تأثيرگذار در شخصيت وي پديد مي‌آورد كه در چنين فضاي يادگيري، دانش‌آموزان به درجات بالاتري به اهداف آموزشي و پرورشي مدرسه و كلاس درس نائل مي‌شوند. از جانب ديگر، دانش‌آموزان و معلمان در تعامل با يكديگر، ظرفيت‌هاي روحي و اخلاقي تأثيرگذاري كه تاب‌آوري نشان‌دهنده آن‌هاست را در مدرسه درك كرده و الگوي انديشه و رفتار خود قرار خواهند داد. تفاوت است بين معلماني كه شتاب‌زده و گرفتار هيجانات دست به تصميمي مي‌زنند با معلماني كه عالمانه و توأم با آرامش و تسلط بر شرايط، عملكرد خود را حفظ كرده و بحران‌ها و اضطرارها را مديريت مي‌كنند. دانش‌آموزان و معلمان ديگر، در چنين فضايي است كه شخصيتي پخته پيدا كرده در مواجه با رخدادهاي فردي و حرفه‌اي خود، به شكل مؤثري عمل مي‌كنند. در پايان در مورد يافته‌ها با توجه به زمينه و فرهنگ حاكم بر معلمان و مدارس كشور بحث شده است و راهكارهايي براي پژوهشگران علاقه‌مند مطرح شده است از جمله اين پيشنهادها مي‌توان به شناخت و تقويت تاب‌آوري معلمان از طريق برگزاري دوره‌ها، سمينارها، دوره‌هاي ضمن خدمت و كلاس‌هاي آموزشي ياد كرد. از طرف ديگر، تشويق معلمان به خودسازي كه خواهد توانست ابعاد عاطفي و رواني معلمان را تقويت كرده و بهبود بخشد.