بازنمايي هويت رشتۀ مديريت آموزشي در ايران با تأكيد بر مقالات منتشرشده در مجلات تخصصي

هدف: به‌منظور بررسي ماهيت حوزۀ مديريت آموزشي در ايران، شناخت مرزهاي رشته‌اي، شناخت حيطه‌هاي مورد مطالعه توسط محققان، رويكردهاي معرفت‌شناختي مورد استفاده در پژوهش‌هاي اين‌حوزه، ويژگي‌هاي جمعيت‌شناختي نويسندگان و نهايتاً ارائه يك الگو براي گسترش  كيفي شاخص‌هاي علمي حوزه، پژوهش حاضر انجام گرفت. مواد و وروش‌ها: پژوهش با رويكرد تفسيري برساختي و با روش تحليل محتواي كيفي انجام گرفت. ميدان تحقيق، رشتۀ مديريت آموزشي و مقالات منتشر شده در مجلات تخصصي مرتبط با مديريت آموزشي در ايران بود. شيوۀ نمونه‌گيري هدفمند و ملاك‌محور بود. بدين منظور، همۀ مجلات مرتبط با مديريت آموزشي از دوگروه عمدۀ علوم تربيتي و مجموعۀ مديريت كه تا آذرماه سال 1397 در فهرست نشريات علمي پژوهشي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري نمايه شده بودند مورد بررسي قرار گرفتند. از اين مجموعه، نهايتاً در فاز اول نمونه‌گيري چهار مجلۀ (مديريت مدرسه، مديريت بر آموزش سازمان‌ها، رهيافتي نو در مديريت آموزشي و مديريت و برنامه‌ريزي در نظام‌هاي آموزشي) كه بيشترين درصد مقالات تخصصي را نسبت به‌كل مقالات چاپ ‌شده در حوزۀ مديريت آموزشي داشتند، انتخاب شدند. در فاز دوم نمونه‌گيري، تمامي مقالات تخصصي چاپ‌ شده در مجلات مزبور كه تعدادشان به 94 مقاله رسيد انتخاب شدند. جهت گردآوري داده‌هاي مطلوب و بررسي محتوي مجلات، از يك چك ليست محقق‌ساخته استفاده گرديد كه اطلاعات مربوط به مقالات از جمله: عنوان اصلي پژوهش، ميدان يا جامعه آماري تحقيق، نوع رويكرد معرفت‌شناسي، روش تحقيق بكار رفته و اطلاعات جمعيت‌شناختي نويسندگان به‌وسيله آن احصا مي‌شد. بحث و نتيجه‌گيري: يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه در كل چهار حيطۀ اصلي پژوهشي تحت عناوين ويژگي‌ها و مهارت‌هاي مديريتي، سبك‌هاي رهبري، ابعاد شناسايي رهبران توانمند و اثربخشي قابل تشخيص است. هم‌چنين، سه حيطۀ فرعي پژوهشي تحت عناوين، ارزشيابي، نگرش‌سنجي اعضاي جامعۀ مدرسه و علم‌سنجي در مديريت آموزشي مورد توجه پژوهشگران و اساتيد دانشگاهي حوزۀ مديريت و رهبري آموزشي بوده است. در مجموع، 77 درصد از مقالات تخصصي با رويكرد اثبات گرايانه و كمّي، و فقط 13 درصد از پژوهش‌ها با رويكرد طبيعت‌گرايانه و كيفي يا آميخته انجام‌شده بودند. حدود 90 درصد از مقالات از پايان‌نامه‌هاي دانشجويان تحصيلات تكميلي استخراج شده بودند و حدود 10 درصد بقيه مقالات مستخرج از پژوهش‌هاي مستقل يا طرح‌هاي پژوهشي سفارشي وزارت‌خانه‌ها يا مؤسسات پژوهشي بودند. تمامي نويسندگان مقالات يا از اعضاي هيأت علمي دانشگاه و يا دانشجوي تحت راهنمايي آن‌ها بودند. در وابستگي سازماني هيچكدام از نويسندگان كارورز شاغل در مدرسه و يا محقق مستقل علاقه‌مند به حوزۀ مديريت آموزشي ذكر نشده‌ بود. گسترش كمّي تعداد مجلات تخصصي در دو دهه اخير نشان از تلاش استادان متخصص اين رشته براي ارتقاي استقلال و بازنمايي ماهيت ويژۀ رشتۀ مديريت آموزشي از مجموعۀ علوم تربيتي و تلاش براي افزايش پيوند بين نظريه و عمل دارد. يافته‌هاي پژوهش از اشارات كاربردي مفيدي برخوردار است: نخست اينكه، به‌نظر مي‌رسد همگام با تحولات جهاني حوزۀ مديريت و رهبري آموزشي، در يك دهه گذشته در داخل ايران نيز مجلات تخصصي و محققان مديريت آموزشي درصدد نشان دادن توانايي‌هاي خود جهت توليد پژوهش‌هاي عمل‌محور به‌ويژه در حوزۀ مديريت مدرسه بودند. دوم اينكه، حوزۀ مديريت و رهبري آموزشي شاهد پيشرفت‌‌هاي در انجام پژوهش‌هاي تجربي در خصوص رهبري آموزشي به جاي مديريت آموزشي، بازتعريف و گسترش فهم بيشتر از حوزۀ مديريت و رهبري آموزشي، استفاده از ابزارهاي روش‌شناختي و چارچوب‌هاي مفهومي متنوع در پژوهش‌هاي انجام شده بوده است. نهايتاً اينكه، بهره‌گيري از فنون فرا تحليل جهت يكپارچگي يافته‌ها و مطالعۀ مباني دانش رشتۀ مديريت آموزشي مدنظر نسل جديد محققان بوده است.