خوانشي نو از علل تعليق برنامۀ هفت سالۀ اول

تهيه برنامۀ عمراني هفت ساله اول و اجراي آن با تصويب قانون «اجازه اجراي مقررات گزارش كميسيون برنامه» مجلس شوراي ملي در 26 بهمن 1327ش، آغازي براي كاربرد برنامه ريزي اقتصادي در ايران بود. نخستين روزهاي اجراي برنامه عمراني اول همزمان شد با ملي شدن صنعت نفت كه بحران هاي سياسي و اقتصادي را در كشور به دنبال داشت. از آنجا كه هدف اصلي برنامه هفت سالۀ اول، هدايت عايدات نفت در برنامه هاي عمراني كشور بود، تأثير مستقيمي بر برنامۀ هفت‌ساله اول داشت و يكي از مهم ترين علل ركود برنامه عمراني اول محسوب مي شد. علاوه بر ارزيابي موفقيت برنامه اقتصاد بدون نفت دولت مصدق، عايدات نفت تنها 37.14 از منابع هزينه برنامه اول را تشكيل مي داد. بدين ترتيب، تحقق ساير منابع هزينه برنامه اول مي‌توانست مانع ركود اين برنامه شود. بر همين اساس، اين سؤال مطرح مي شود كه علاوه بر بحران ملي شدن صنعت نفت، چه عوامل ديگري در ركود برنامه اول تأثيرگذار بوده است؟ در پژوهش حاضر به روش تاريخي و با رويكرد تحليلي تبييني، اين فرضيه كه قطع همكاري مبتكر اصلي برنامه ريزي در ايران و دخالت عوامل سياسي در سازمان متوليِ امر برنامه ريزي موجب ركود برنامۀ اول شد، مورد تحليل و ارزيابي قرار گرفته است. يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه همكاري ابوالحسن ابتهاج با عوامل كودتاي 28 مرداد و عدول از نقش سازنده اش در نظام برنامه ريزي طي دوران نخست وزيري مصدق همچون سال هاي استقرار نظام برنامه ريزي در ايران و همچنين دخالت مؤلفه هاي سياسي در امر برنامه ريزي، از عوامل مغفول ماندۀ ركود برنامه عمراني اول است.