نقد زيباشناختي كتيبه هاي قالي ايراني با تكيه بر اصول خوشنويسي

Aesthetic Criticism of Persian Carpet Inscriptions Based on Calligraphy Principles

با ورود اسلام و هم­زمان با ايجاد محدوديت­ هايي در به ­كار بردن نقش جانوران و انسان، هنرمندان جهان اسلام به ابداع نقش ­ها و شيوه ­هاي مختلف تزئين در هنرهاي مختلف دست زدند، از جملۀ اين عناصر استفاده از اقلام مختلف خوشنويسي در تزئين آثار بود و قالي نيز چنان­كه شواهد نشان مي­دهد از همان ابتدا از اين عنصر تزئيني بهرۀ فراوان برده است. پژوهش حاضر با بررسي نمونه­ هاي جمع ­آوري شده به صورت ميداني و كتابخانه ­اي و به شيوۀ توصيفي- تحليلي به بررسي جايگاه اقلام مختلف خوشنويسي در قالي و همچنين، عوامل تأثيرگذار بر ميزان كيفيت و اجراي دقيق هندسۀ خط انجام پذيرفته است. از آنجا كه قالي در مقايسه با هنرهاي ديگر داراي محدوديت­ هاي تكنيكي و اجرايي بيشتري به خصوص در ارائۀ طرح مي­ باشد، اين پژوهش با فرض بر تأثير محدوديت­ هاي تكنيكي، به عنوانِ عامل اصلي و مانع، در اجراي حروف در نهايت كمال و زيبايي، و همچنين استفاده از خط به عنوان عنصري فرعي، كه خود باعث عدم توجه كافي به اجراي درست آن مي­ شود، به بررسي نمونه ­هاي مختلف در طول تاريخ قالي بافي تا دوران قاجار پرداخته است. آنچه كه در نهايت مشخص گرديد علاوه بر محدو­ديت­ هاي تكنيكي در برخي موارد خطاهاي انساني و بي ­توجهي و كم ­دقتي عوامل دخيل در اجراي طرح قالي، از طراحي گرفته تا بافت، جزو عوامل مؤثر در به­وجود آمدن بي­ نظمي و عدم زيبايي خطوط و كتيبه­ هاي به­ كار رفته در قالي بوده ­اند. از ميان اقلام مختلف، خط نستعليق تنها خطي بود كه هندسه و زيبايي آن در قالي، چه از نظر محدوديت ­هاي تكنيكي و چه از نظر كوچك ­ترين بذل ­توجه در اجراي درست حروف، بيشترين آسيب را ديده است.

After the arrival of Islam and the prohibition of the use of animals and human figures, the Islamic artists invented new and different manners to decorate various art forms; one of them was applying different calligraphy styles in their pieces. carpet was one those arts which was influenced by calligraphy. This investigation will study the importance of writing and calligraphy; and the factors which influence on the quality and execution of rules and geometry of writing in carpet through analyzing the collected samples with a descriptive-analytical method. It is well known that the carpet, in comparison with the other branches of art, has a limitation in execution and techniques especially in design. This investigation has analyzed the samples up to Qajar period while considering the technical limitations as the main obstacle for the lack of executing the letters in calligraphy although with utmost beauty and maturity, and also taking into consideration that the use of writing as a subsidiary factor, leads to less attention to its execution. Eventually, it is concluded that the technical limitation, in some cases human mistakes, carelessness and inattentiveness were factors, which had influence on execution of the carpet. Between different types of writing, Nastaliq was the only script which its beauty and geometry was very harmed, both because of technical limitations and the least attention paid to the correct performance of letters.