قالي هاي تركماني در سده ي نهم ه.ق سرآغازي بر قالي هاي نفيس صفوي

Turkomani Carpets of the 15th Century, the Beginning of Safavid Exquisite Carpets

قالي هر چند در ايران پيشينۀ بسيار بلندي دارد ولي هدف اين مقاله بررسي يكي از ادوار مهم تاريخ هنر ايرانِ پيش از دوره صفوي، يعني دوره تركماني است. يكي از مهم‌ترين راه‌هايي كه مي‌تواند به شناخت قالي اين دوران كمك كند گزارش سياحان اروپايي به‌ويژه بازرگانان ونيزي از ايران و مشخصاً از شهر تبريز است كه به قالي­هاي زيباي مسجد كبود و قالي­هاي ابريشمين تالارهاي دربار اوزون‌حسن اشاره دارند. در كنار اين گزارش­ها مي­توان به تصاوير قالي‌هاي موجود در نگارگري­هاي آن دوره پرداخت كه نمونۀ بارز آن‌ها شاهنامۀ سر بزرگ، خمسۀ نظامي و خاوران­نامه متعلق به دورۀ تركماني است و از آنجا كه دورۀ تركماني، پيش درآمدي بر يكي از مهم‌ترين دوران حكومتي ايران يعني صفويان است، لذا تأكيد پژوهش بر نقوش قالي تركماني مي­تواند راه‌گشاي ابهام‌هاي بسياري در قالي‌هاي دوره بعدتر باشد. از اين رو يكي از دلايل انجام اين پژوهش، عدم توجۀ ويژه به قالي‌هاي تركماني از طرف پژوهندگان بوده است. گرچه مطالعۀ قالي­هاي پيشاصفوي مشكلات خاص خود را در بر دارد، كمبود مستندات قالي و عدم توجه متخصصان اين حوزه به قالي­هاي تركماني از جمله معضلات پژوهشي اين مقطع محسوب مي­شود. با وجود اين مشكلات، مقاله حاضر مي‌تواند به شناخت قالي‌هاي اين دوره گذار و مهم، بيانجامد. هم‌چنين از اهداف ديگر اين پژوهش، استخراج نقش و نگاره­هاي كلاني است كه ماهيت قالي تركماني دارد و سرآغازي براي قالي­هاي صفويه قلمداد مي گردند. در اين راستا پرسش‌هايي سرلوحه پژوهش قرار داشته‌اند كه از جمله آن‌ها مي‌توان به اين سؤال‌ها اشاره كرد: مشخصۀ نقوش قالي­هاي تركماني چيست؟ و چه تأثيري بر قاليهاي صفويه داشته‌اند؟ روش تحقيق: تاريخي-توصيفي-تحليلي بوده و در جستجوي كشف حقايق و واقعيت‌ها بوده و گردآوري اطلاعات به صورت كتابخانه‌اي است.

Although carpet has a very long history in Iran, the purpose of this article is to study one of the most important periods of Persian art history before the Safavid, Turkomani Period; and one of the most important ways to know these period carpets is the reports of European tourists, especially the Venetian merchants’ from Tabriz, pointing to the beautiful rugs of the Blue Mosque and the silk-woven rugs of the Uzun Hasan courts. In addition to these reports, the pictures of carpets can be seen in the paintings of that period, a typical examples of which are Big Head Shahname, KhamseNizami and KhavaranNeme belonging to the Turkomani period. an‎d since the Turkmen era, is a prelude to one of the most important periods of the Iranian regime, the Safavids. Therefore, the emphasis on conducting research on Turkmen carpet can be the source of many ambiguities in the carpet of the later period. Therefore, one of the reasons for this research was the lack of special attention to the Turkish carpets by the researchers. Although the study of pre Safavid carpets has its own problems, the lack of carpet documentation and the lack of attention of experts in the field to Turkmen carpets are among the research problems of this section. Despite these problems, the present article can lead to the recognition of the carpets of this period of transition and important. Other goal of this research is extraction of roles and drawings that have the essence of Turkomani carpet and are considered to be the starting of Safavid carpets. In this regard, there have been some research questions, including: What are the characteristic of Turkomani carpets’ motifs? and what effects do it have on Safavid carpets? Research method is historical- ana lytical- escriptive in the search for fact; the collection of information is a library.