تفويض و امر بين امرين در افعال انساني بر اساس قدرت و اراده خدا و انسان

Delegation and “a Theory between the two Theories” in Human Actions based on God and Man’s Power and Will

روشن شدن محل نزاع بين معتزله و اماميه، در مسئله تفويض و امر بين امرين و بررسي مباني آنها وجهه همت پژوهش پيش‌رو است. آنچه معتزله را به نظريۀ تفويض كشانده، چگونگي تأثير مسائلي چون قدرت و اراده است، كه بايد با روش عقلي ـ نقلي مورد بررسي قرار گيرد. معتزله استطاعت را به دلائلي مقدم بر فعل دانسته و بدين بيان انسان را حقيقتاً فاعل مي‌دانند. معتزله معتقدند نمي‌توان دو قادر بر يك فعل اجتماع كنند، درحالي‌كه هركدام انگيزه‌اي خلاف يكديگر دارند. لذا قدرت خداوند را انكار كرده‌اند تا تكليف، ثواب و عقاب معنا يابد؛ فعل قبيح از خداوند صورت نگيرد و عدالت و حكمت او حفظ شود. در معناي استطاعت، ميان برخي از متكلمان اماميه اختلاف است؛ اما در نهايت همه استطاعت انسان و قدرت خداوند را پذيرفته‌اند. اماميه انسان را فاعل مباشر و خداوند را فاعل بالسبب مي‌دانند. بدين معنا هر دو فاعل حقيقي ناميده مي‌شوند. نسبت به افعال قبيح، انسان فاعل مستقيم و خداوند فاعل با واسطه و بالعرض است.

This paper seeks to study the dispute between the Mu’tazilites and the Imams over the issue of delegation and a Theory between the two Theories (Amr Bayn al-Amrayn). The Mu’tazilites consider ability to be prior to action for a number of reasons, and in this way they consider man to be truly agent. The Mu’tazilites believe that it is not possible for two able-bodied people to unite in a single act, while each has a different motive than the other. Therefore, they have denied the power of God so that the task, reward and punishment will be meaningful and His Justice and Wisdom be preserved. There is a difference of opinion among some Imami theologians in the sense of ability, but in the end, all of them have accepted the ability of man and the power of God. Imamiyeh consider man as the direct agent and God as the causal agent. In this sense, both are called real actors. In relation to misdeeds, man is a direct actor and God is a mediated and by-accident actor.