استعارة مفهومي و مسئلة زيادت وجود بر ماهيت در فلسفة اسلامي

مبحث زيادت وجود بر ماهيت، نخستين‌بار در آثار فارابي پا به عرصة مباحث متافيزيكي نهاده و در فلسفة ابن‌سينا جايگاهي رفيع يافته است. تعبير «عروض وجود بر ماهيت»، كه نخستين‌بار ابن‌سينا آن را براي تبيين اين رابطه به كار برده است، فيلسوفان پس از وي را دچار ابهام‌هايي كرده و در اين ميان عده‌اي را بر آن داشته است تا وجود را عرضي خارجي تلقي كنند. در اين تلقي از رابطة وجود و ماهيت كه نويسندگان اين مقاله آن را «استعارة ذهني باربري» ناميده‌اند، اين رابطه همچون ساير تركيبات رايج در فلسفة ارسطويي، رابطه «موضوع» و «عرض» است. درمقابل، ناقدان اين ديدگاه با توجه به محذوراتي كه اين نوع نگرش ايجاد مي‌كند، قائل به «زيادت ذهني وجود بر ماهيت» شده‌اند. براساس ديدگاه زيادت ذهني، وجود معقول ثاني منطقي است و در خارج هيچ مصداقي ندارد، اما در اثر نوآوري‌هاي سهروردي در فلسفه، ملاصدرا نگرش ديگري را درخصوص وجود، و رابطة ميان وجود و ماهيت بيان كرده است. ملاصدرا اوصافي را كه سهروردي از طريق نور محسوس به نور حقيقي نگاشت كرده بود، به وجود نگاشت مي‌كند؛ ازاين‌رو از ديدگاه او وجود و ماهيت به «حد و محدود» شبيه شده است و مجدداً نظرية زيادت خارجي در قالب جديدي مطرح مي‌شود كه در آن اشكالات زيادت خارجي مشائي مرتفع مي‌شود. اين قرائت جديد، كه از استعارة ذهني «وجود نور است» حاصل شده، در اين تحقيق زيادت خارجي متافيزيكي ناميده شده است. پس بر اين اساس مي‌توان گفت سه قرائت تاريخي «زيادت خارجي وجود»(مشائي)، «زيادت ذهني وجود» و «زيادت خارجي متافيزيكي وجود»، حاصل دو استعارة ذهني درخصوص رابطة وجود و ماهيت است كه نگارندگان مقاله، استعارة نخست را «استعارة باربري» ناميده‌اند، و استعاره دوم نيز در ادبيات فلسفي به «استعارة نور» مشهور شده است.