بررسي تطبيقي آثار و نتايج نظريه صيانت ذات اسپينوزا و نظريه فطرت علامه طباطبايي

A Comparative Study of the Results of Spinoza's Theory of Self-preservation and Allamah Tabatabaei's Theory of Fiṭrah

اسپينوزا دركتاب «اخلاق»، براي تبيين حيات عقلاني انسان و چگونگي اختيار آدمي، پاي قانون صيانت ذات را به ميان مي‌آورد. به موجب اين قانون «هر شي از اين حيث كه در خود هست مي‌كوشد تا هستي‌اش را حفظ كند.» اهميت اين قانون در شكل دادن به نظام اخلاقي و وصول به غايتِ «سعادت انساني»-كه مقصود اصلي اسپينوزا از تلاش فلسفي اوست-روشن مي‌شود. مفاهيمي نظيرآزادي اراده، اختيار، سعادت و فضيلت، مبتني بر صيانت ذات؛ تبيين نويي پيدا مي‌كنند. در طرف ديگر علامه طباطبايي با طرح نظريه فطرت، اساس نظريه اجتماعي خود را پي‌ريزي مي‌كند ودر ادامه روش زندگي برآمده از فطرت يا همان دين فطري را مبتني بر «ساختمان وجودي» ويژه آدمي مي‌داند كه انسان باعمل به مقتضاي دين فطري در پرتو زندگي عقلاني به حيات طيبه مي‌رسد و نهايتاً در اين نظريه مفهوم اختيار و آزادي انسان، مبتني بر فطرت معناي تازه‌اي مي‌يابد. در اين مقاله سعي شده تا با نگاهي تحليلي-تطبيقي به بررسي نظرگاه دو فيلسوف و رهيافت‌هاي مشترك و متفاوت آنها در عرصه آثار و نتايج دو سنت فلسفي پرداخته شود.

In his book Ethics, Spinoza uses the law of self-preservation to explain the intellectual life of man and his freedom of choice. According to this law, everything has in itself a striving to preserve its existence. The importance of this law becomes clear in shaping the moral system and achieving the ultimate goal of human happiness, which is Spinoza's main purpose of his philosophical endeavor. Based on the theory of self-preservation, concepts such as freedom of will, free choice, happiness and virtue find new explanations. On the other side, Allamah Tabatabaei establishes his social theory by proposing the theory of Fiṭrah (human nature), and then considers the way of life derived from Fiṭrah or the Fiṭrī (natural) religion based on the special existential structure of human. By acting in accordance with natural religion and in the light of intellectual life, the human will reach the good life. Finally, the concept of human choice and freedom finds a new meaning based on Fiṭrah in this theory. In this article, with an analytical-comparative method, an attempt has been made to examine the views of the two philosophers and their common and different approaches in terms of the results of the two philosophical traditions.