اخلاق اقتصادي يزديها: سازگاري فعالانه

Financial Ethics of Yazdi People: An Active Adaptation

در اين مقاله به دنبال آن هستيم كه الگوي اخلاق اقتصادي يزدي‌ها را معرفي كنيم و با نگاهي تاريخي، محيطي نهادي را ترسيم كنيم كه هم‌زمان هم تجلي و هم نگه‌دارندۀ‌ اين الگوي اخلاقي در يزد بوده است. مباني نظري و روش‌شناختي مقاله مبتني است بر آراي ماكس وبر، جامعه‌شناس شهير آلماني، و داده‌هاي تحقيق از طريق مطالعات اسنادي، تحليل محتواي كيفي اسناد (سفرنامۀ‌‌ جهانگردان دربارۀ‌ يزد، زندگي‌نامه و خاطرات افراد سرشناس يزدي و غيريزدي دربارۀ‌ يزد) و مصاحبۀ‌ اكتشافي با مطلعان و افراد خبرۀ‌ مرتبط با موضوع فراهم شد. بنابر يافته‌هاي تحقيق، مي‌توان «خودساختگي» را مؤلفۀ‌ اصلي اخلاق اقتصادي عامۀ‌ مردم يزد، و «قدرت فكري تركيب‌گري» را مؤلفۀ‌ اصلي اخلاق اقتصادي تجار و صنعتگران يزدي دانست. معماري هم‌زيستانه، سنت قوي وقف و خيريه، اقتصاد تجاري و صنعتي بازفرآورانه و مهاجرپذيري و مهاجرفرستي يزد، با اخلاق اقتصادي يزدي‌ها رابطه‌اي دوسويه داشته است؛ يعني از سويي به‌مثابۀ محيطي نهادي عمل كرده كه اين اخلاق در آن نضج و پرورش يافته و از سوي ديگر، خود آن تجلي و نمود اين اخلاق اقتصادي است. درمجموع، مي‌توان مؤلفۀ‌ اصلي اخلاق اقتصادي يزدي‌ها را «سازگاري فعالانۀ‌« آنان دانست كه داراي سه بعد است: «سازگاري با نظام هستي» كه در خداباوري و دين‌داري يزدي‌ها ظهور يافته است، «سازگاري با محيط طبيعي و اقليم» كه در سازه‌هاي طبيعي و معماري پايدار شهر متجلي شده است و «سازگاري با محيط اجتماعي» كه در پذيرش اقليت‌هاي ديني زرتشتي و يهودي و نيز حمله‌نكردن به شهرهاي هم‌جوار در طول تاريخ نمود يافته است. نكتۀ‌ كليدي آن است كه اين سازگاري منفعلانه نبوده، بلكه فعالانه و مبتكرانه بوده است؛ يعني با كار و كوشش فراوان و تلاش براي آباداني جهان و بهره‌گيري مناسب از آن همراه بوده است.

In this article, the financial ethics of the Yazdi people and the institutional surrounding that shapes and sustains financial ethics is investigated using the theoretical and methodological foundations of Max Weber. Required data were gathered through qualitative content analysis of the documents of tourist travelogues, biography and memoirs of famous people, and exploratory interviews with informants and relevant reporters. To illustrate the financial ethics of the Yazdi people, the public financial ethics of the individuals were separated from the financial ethics of economic activists (businessmen and craftsmen). According to research findings, the characteristic of "self-raised" can be considered as the main component of public financial ethic and "intellectual synthetic thought" as the main component of businessmen ethic. Special styles of architecture encouraging coexistence and tolerance, strong endowment and charity, the reproducible commercial and industrial economy, and existence of emigration and immigration have had a two-way relationship with this financial ethic. In sum, the main component of financial ethic is "active adaptation", which has three dimensions: compatibility with the system of existence that emerges in Yazdis faith and religiosity; compatibility with nature and climate reflected in natural structures, and sustainable architecture of the city; and adaptation of the social environment reflected in the acceptance of Zoroastrian and Jewish religious minorities. The key point is that this is not a passive adaptation but it is an active one with diligent work and effort.