نشانه‌شناسي باستان و تأثير آن در شكل‌گيري مبحث دلالت

Ancient Semiotics and its Influence on Formation of Topic of Signification

در اين مقاله، چگونگي شكل‌گيري نظريۀ دلالت و تأثيرپذيري انديشمندان مسلمان در طرح و گسترش اين مبحث مورد بررسي قرار مي‌گيرد. براي اين منظور، به آموزه‌هاي سه مكتب مهم يوناني‌اي اشاره مي‌شود كه به بررسي و تحليل نشانه‌ها پرداخته و آموزه‌هايشان در نويسندگان دوره‌هاي بعد مؤثر واقع شدند: نخست ارسطو بود كه در ابتداي العباره و انتهاي دفتر دومِ تحليل پيشين به بررسي نشانه‌ها پرداخت؛ دوديگر پزشكان كه نشانه‌ها را ذيل دو دستۀ اصلي تقسيم مي‌كردند و سديگر رواقيان كه نشانه‌ها را به مثابۀ مدخل بحث از استدلال‌ها مورد بررسي قرار مي‌دادند. در دورۀ اسلامي، ابن‌سينا نخستين منطق‌داني است كه با تقسيم‌بندي انواع دلالت لفظي وضعي به بررسي دقيق دلالت روي مي‌آورد و آموزه‌هاي وي كه اغلب توسط ديگر منطق‌دانان تكرار مي‌شود، عمدتاً با توجه به گفتارهاي ارسطو در ابتداي كتاب العباره شكل مي‌گيرد؛ پس از ابن‌سينا، همگام با تصريح به دلالت‌هاي لفظي طبعي در آثار خونجي و ديگر منطق‌دانان به پيروي از فخرالدّين رازي، دلالت‌هاي لفظي عقلي نيز در آثار ارموي، علامه حلي و قطب‌الدين شيرازي مورد اشاره مي‌گيرند و قطب‌الدين رازي با بحث از دلالت‌هاي غيرلفظي دامنۀ نظريه دلالت را گسترش داده و تعريف جديدي از «دلالت» ارائه مي‌كند؛ اين تعريف جديد از دلالت و توجه به دلالت‌هاي غيرلفظي را مي‌توان ناشي از مباحث ارسطو در دفتر دوم تحليل پيشين و همچنين آموزه‌هاي رواقيان و پزشكان دورۀ باستان دانست كه احتمالاً از دو طريق، يعني آثار متكلمان و شارحان منطق ارسطو بر منطق‌دانان دوره‌هاي بعد مؤثر واقع شده‌اند.

In this paper, the formation and development of Signification theory and its effect on Muslim thinkers are studied. In the ancient period, there were three important schools that investigated signals and issues surrounding them. First, Aristotle investigated signs at the outset of his “On Interpretation”, as well as, at the end of his “Prior Analytics”. Second, physicians with classifying signs into two main groups made various comments about the argumentative role of them in inferences. Third, Stoics studied signs as a primary part of their logic and investigated arguments on the basis of them. In the Islamic period, Avicenna is the first logicians studying verbal signification meticulously and classifying it into three parts. Avicenna’s doctrines about verbal signification which are repeated in other logicians’ books are in accordance with Aristotle’s discourse at the beginning of “On Interpretation”. Natural verbal signification is added into logical books explicitly by Fakhr al-Dīn al-Rāzī and after him, Afḍal al-Dīn al-Khūnajī and other logicians implied to it. Rational verbal signification is added to verbal signification in the works of Siraj al-Dīn Urmawī, Allameh Ḥelli, and Quṭb al-Dīn Shirāzī. Furthermore, Quṭb al-Dīn Rāzī with examining non-verbal signification extended the domain of signification theory, as well as he introduced a new definition of signification. This new definition of signification and attention to non-verbal signification possibly are rooted in Aristotle’s comment in the second book of Prior Analytics as well as Stoics and physicians' doctrines which were transmitted through theologians and Aristotle commentator into later logicians.