اولياي معشوق و كرشمه عنايت؛ شرح و تاويل غزلي از ديوان كبير با نگاهي به جهان نگري سلطان ولد

در اين جستار، غزل شماره 1854 «چه داني تو خراباتي...» از ديوان كبير مولانا با توجه به منابع اصلي طريقه مولويه، خصوصا آثار سلطان ولد شرح و تاويل شده است. تحقيق حاضر كه بر مطالعات كتابخانه اي مبتني است و با روش تحليلي توصيفي انجام مي شود، به دو پرسش پاسخ مي دهد: الف. نمادهاي موجود در غزل شماره 1854 ديوان كبير تا چه حد با نظريات سلطان ولد در خصوص مراتب ولايت سازگار است؟ ب. غزل مذكور تا چه اندازه توانسته ويژگي هاي مراتب مختلف ولايت يعني «مرتبه عاشقي» و «مرتبه معشوقي» را ترسيم كند؟ نتيجه پژوهش آشكار مي كند كه اين غزل نمادين، مراتب مختلف عرصه ولايت يعني «مرتبه عاشقي» و «مرتبه معشوقي» را تبيين مي كند. مولانا طبق گفته فرزندش سلطان ولد پيش از ملاقات با شمس و بر اثر تعليمات سيد سردان «مرتبه عاشقي» را درك كرده و به پختگي در عرصه طريقت رسيده و با اكسير مصاحبت پير تبريز توانسته است مرتبه معشوقي را نيز تجربه كند و با اين تحول عظيم روحي به معراج حقايق قدم بگذارد. خداوندگار در اين غزل سعي نموده تا حدي كه تنگناي لفظ و عبارت به او مجال مي دهد، پرده از اين راز سترگ بردارد و از عالمي سخن بگويد كه حتي بزرگان عرصه عرفان (مشايخ صوفيه) نيز نتوانسته اند آن را درك كنند. مرتبه معشوقي مختص به مستوران قباب عزت است و كسي را ياراي قدم گذاشتن به اين مرتبه نيست، مگر اينكه «عنايت» خداوند و انسان كامل، سالك عارف را به اين وادي هدايت كند و در خرابات حقيقت مصاحب خواص بارگاه الهي گرداند.