ارزيابي ماهيت فتح ايران بر اساس نظريه جنگ هاي عادلانه

در قرآن براي رويارويي با گروه هاي محارب، سه واژه قتال، جهاد و فتح به كار گرفته شده است. در منابع تاريخي از ورود مسلمانان به ايران با عنوان فتح ياد شده است كه معنايي وسيع تر از آن دو ديگر دارد. در قرآن از فتح به معناي گشايش، نه تنها گشايش در فتح سرزمين ها، بلكه فتح قلوب ياد مي شود. پژوهش حاضر در صدد است با بررسي متون تاريخي قرون اوليه اسلامي (قرن سوم و ششم هجري) ماهيت فتح را به عنوان جنگي ديني با شاخصه هاي اخلاقي و عادلانه ارزيابي كند. براي دست يابي به تبيين و تحليل واقع بينانه تر، نظريه جنگ هاي عادلانه به عنوان الگوي جنگ هاي ايدئولوژيكي مبنايي براي سنجش عادلانه بودن فتح ايران قرار گرفته و بر آن اساس فتح در سه مقوله مشروعيت، رفتار عادلانه در حين جنگ، و رعايت عدالت پس از جنگ، بررسي شده است. نتايج به دست آمده نشان مي دهد در فتح ايران، هدف جنگيدن در راه خدا با اهداف دنياطلبانه و اقتصادي همراه شد؛ در بسياري از موارد بر آن غالب آمد؛ فرماندهان و سپاهيان از وظايف و تعهدات ديني و رفتار اخلاقي عدول كردند؛ رفتار با مردم مغلوب ناعادلانه بود و قراردادهايي اغلب يك جانبه منعقد گرديد و در نهايت، اهداف قرآني در زمينه فتح نه تنها محقق نشد، بلكه عاملان فتح با اهداف و رفتار غيراسلامي و انساني آن را به بي راهه كشيدند.