رشد كاركردهاي ارتباطي در كودكان فارسي‌زبان داراي رشد عادي از 12 تا 18‌ماهگي: يك مطالعه طولي

اهداف: فرايند ارتباط، زندگي فردي و اجتماعي هر انسان را تحت تأثير قرار مي‌دهد. همچنين بر اساس نظام طبقه‌بندي عملكرد، ناتواني و سلامت ارتباط يكي از مؤلفه‌هاي مهم مشاركت اجتماعي است و مي‌تواند با كاركردهاي متفاوتي از جمله تنظيم رفتار (تنظيم رفتار ديگران براي رسيدن به هدفي خاص)، تعامل اجتماعي (جلب توجه ديگران به سمت خود) و توجه مشترك (جلب توجه ديگران به سمت يك رويداد يا شيء خاص) صورت گيرد. دانستن روند رشد كاركرد ارتباطي در ارزيابي، تشخيص، تعيين پيش‌آگهي و مداخله بهنگام مؤثر است. اما علي‌رغم اهميت كاركرد ارتباطي در روند رشد ارتباط و زبان و تأثير آن در ارزيابي و مداخله بهنگام، تاكنون مطالعه‌اي كه مستقيماً به بررسي روند رشد كاركردهاي ارتباطي در كودكان طبيعي فارسي‌زبان پرداخته‌ باشد، انجام نشده ‌است. هدف اين مطالعه بررسي روند رشد كاركردهاي ارتباطي كودكان فارسي‌زبان طبيعي از دوازده تا هجده‌ماهگي، صرف نظر از شيوه‌هاي برقراري ارتباطي (مانند حركات بيانگر، صداسازي و كلمات) بود. روش بررسي: پژوهش حاضر يك مطالعه طولي از نوع مشاهده‌اي محسوب مي‌شود. در اين مطالعه كاركرد ارتباطي يازده كودك تك‌زبانه فارسي‌زبان دوازده‌ماهه (هفت پسر و چهار دختر) به مدت هفت ماه در شهر تهران مورد بررسي قرار گرفت. جهت جمع‌آوري نمونه‌ها ابتدا از روش نمونه‌گيري غير‌احتمالي هدف‌مند و سپس از روش غيراحتمالي گلوله‌برفي استفاده شد. تمامي كودكان فارسي‌زبان، داراي تاريخچه پزشكي سالم، رشد طبيعي، والدين با حداقل تحصيلات ديپلم، تك‌زبانه و از خانواده‌اي با وضعيت اجتماعي ـ اقتصادي متوسط بودند. بررسي وضعيت رشدي آزمودني‌ها با پرسش‌نامه سنين و مراحل (ASQ) انجام شد و براي تعيين ويژگي‌هاي جمعيت‌شناختي از پرسش‌نامه محقق‌ساخته (داراي روايي كيفيت محتوا) استفاده شد. محقق هفت ماه، ماهي يك مرتبه به مدت يك ساعت از تعامل والد ـ كودك در حين بازي نيمه‌ساخت‌مند با اسباب‌بازي‌ها در منزل كودك فيلم‌برداري مي‌كرد. فيلم‌هاي ضبط‌شده از كودك به صورت واقعه‌نگارانه بازنويسي و بر اساس كدهاي تعريف‌شده در پژوهش كدگذاري و سپس وارد نرم‌افزار SPSS (نسخه 22) شدند. از آماره‌هاي توصيفي از جمله ميانگين و انحراف معيار براي توصيف داده‌ها استفاده شد. همچنين براي تعيين نرمال بودن داده‌ها از آزمون شپيرو ويلك و جهت تحليل داده‌ها از آزمون اندازه‌هاي مكرر و مقايسه دوتايي استفاده شد. نحوه كدگذاري كاركردهاي ارتباطي به دو متخصص ارزياب‌كننده آموزش داده شد و جهت بررسي اعتبار كدگذاري داده‌ها، 20 درصد از نمونه‌هاي رفتاري ضبط‌شده در اختيارشان قرار گرفت تا كاركردهاي ارتباطي را كدگذاري كنند. اعتبار كدگذاري مشاهدات ثبت‌شده نيز از طريق آزمون ضريب همبستگي درون‌رده‌اي تعيين شد. يافته‌ها: نتايج حاصل از اين مطالعه نشان داد ميانگين بسامد كاركردهاي ارتباطي تنظيم رفتار و تعامل اجتماعي از دوازده تا هجده‌ماهگي ثابت باقي مانده ‌است (0/05 P). يافته ديگر اين مطالعه نشان‌دهنده ثبات ميانگين بسامد كاركرد ارتباطي توجه مشترك از دوازده تا پانزده‌ماهگي (0/05 P) و رشد صعودي آن در شانزده (0/019=P)، هفده (0/023=P) و هجده‌ماهگي (0/003=P) نسبت به دوازده‌ماهگي بود. مقدار ضريب همبستگي درون‌رده‌اي به عنوان ملاك اعتبار كدگذاري مشاهدات 90 درصد به دست آمد. نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از اين مطالعه حاكي از ثبات ميانگين بسامد كاركردهاي ارتباطي تنظيم رفتار و تعامل اجتماعي و افزايش ميانگين بسامد كاركرد ارتباطي توجه مشترك از دوازده تا هجده‌ماهگي بود. اين يافته‌ها با بُعد مشاركت چارچوب طبقه‌بندي عملكرد، ناتواني و سلامت هم‌خواني دارد، كه براساس آن كودك طبق نيازهاي هر محيط به استفاده از نوع خاصي از كاركرد ارتباطي مي‌پردازد تا ميزان مشاركتش در محيط را افزايش دهد.