اختلال بلع در مالتيپل اسكلروزيس: نسخه تعديل‌شده ابزار غربالگري

اهداف: اختلال بلع يك مشكل متداول در بيماران داراي مالتيپل اسكلروزيس است. اين اختلال متعاقباً مي‌تواند باعث بروز مشكلات جدي از جمله افزايش خطر دهيدراسيون، كاهش وزن و پنومونيا مرتبط با آسپيراسيون شود كه معمولاً منجر به مرگ در مراحل نهايي بيماري مي‌شود. وجود يك ابزار غربالگري مؤثر، به تشخيص زودهنگام اختلال بلع كمك مي‌كند و از بروز چنين مشكلاتي پيشگيري مي‌شود. پرسش‌نامه اختلال بلع در مالتيپل اسكلروزيس، تنها پرسش‌نامه‌اي است كه به‌ طور خاص براي اين بيماران طراحي شده است. هدف از مطالعه حاضر، ترجمه و انطباق فرهنگي و بررسي روايي و پايايي اين پرسش‌نامه در زبان فارسي و همچنين، بررسي فراواني و شدت اختلال بلع بيماران مراجعه‌كننده به انجمن مالتيپل اسكلروزيس تهران و ارتباط آن با نوع بيماري، مدت زمان بيماري و ميزان ناتواني است. روش بررسي: اين پژوهش از نوع روش‌شناسي و توصيفي ـ تحليلي است كه به روش مقطعي انجام شد. جامعه آماري پژوهش، بيماران داراي مالتيپل اسكلروزيس مراجعه‌كننده به انجمن مالتيپل اسكلروزيس تهران در سال 1397 بود و از ميان آن‌ها نمونه آماري، شامل 108 نفر به روش دردسترس انتخاب شدند. ابزارهاي پژوهش شامل پرسش‌نامه ده‌آيتمي اختلال بلع در مالتيپل اسكلروزيس (در بخش اول مطالعه، ترجمه و ويژگي‌هاي روان‌سنجي آن بررسي شد)، شاخص معلوليت اختلال بلع و پرسش‌نامه اطلاعات جمعيت‌شناختي بودند. در بخش آزمون‌سازي، پس از ترجمه و انطباق فرهنگي پرسش‌نامه، از تحليل عاملي تأييدي براي بررسي روايي سازه و نيكويي برازش مدل ارائه‌شده، استفاده شد. براي بررسي روايي هم‌گرا، ارتباط بين نمرات نسخه فارسي پرسش‌نامه با نمرات شاخص معلوليت اختلال بلع آزمون شد. همگني آيتم‌هاي پرسش‌نامه براي اندازه‌گيري سازه هدف و ثبات دروني آن بررسي شد. همچنين از روش آزمون ـ بازآزمون براي 19 بيمار تحت مطالعه براي ارزيابي پايايي استفاده شد. درنهايت، فراواني و شدت اختلال بلع در بيماران مالتيپل اسكلروزيس و ارتباط آن با نوع بيماري، مدت‌زمان بيماري و ميزان ناتواني بررسي شد. براي تحليل داده‌ها، از آزمون‌هاي ضريب پايايي كودر ريچاردسون، ضريب همبستگي درون‌خوشه‌اي، ماتريكس همبستگي بين آيتم، ضريب همبستگي اسپيرمن و آزمون من‌ويتني استفاده شد. يافته‌ها: بر اساس يافته‌هاي همبستگي بين آيتم، همبستگي مثبت بين همه آيتم‌ها به‌ جز آيتم ده به دست آمد. آيتم ده به دليل همبستگي پايين با ساير آيتم‌ها از پرسش‌نامه حذف شد. يافته‌هاي تحليل عاملي تأييدي، ساختار دو‌عاملي پرسش‌نامه شامل »اختلال بلع براي مواد غذايي جامد « و »اختلال بلع در مايعات « را تأييد كرد و نشان داد آيتم ده حداقل تأثير را در اندازه‌گيري »اختلال بلع جامدات « دارد و با حذف اين آيتم ثبات دروني پرسش‌نامه افزايش يافت. همچنين مدل نُه‌آيتمي تعديل‌شده پرسش‌نامه، بهترين نيكويي برازش را با داده‌هاي مشاهده‌شده نشان داد. يافته‌هاي روايي هم‌گرا، وجود همبستگي مثبت و قابل ملاحظه بين نمرات پرسش‌نامه اختلال بلع و شاخص معلوليت اختلال بلع را نشان داد (0/693=P 0/001 , rs). ضريب پايايي كودر ريچاردسون، 80/856 به دست آمد كه نشان‌دهنده ثبات دروني نسخه فارسي پرسش‌نامه است و پايايي آزمون ـ بازآزمون نيز 965/0 به دست آمد. نتايج مطالعه همچنين نشان داد 65/7 درصد از بيماران داراي اختلال بلع هستند كه از نظر شدت، 9/25 درصد اختلال بلع خفيف و 39/8 درصد اختلال بلع هشداردهنده داشتند. اختلال بلع به ‌طور معناداري با مدت زمان بيماري (0/198=P=0/040 rs) و ميزان ناتواني (0/235=P=0/014 rs) ارتباط داشت و ميانگين نمرات پرسش‌نامه براي بيماران با نوع پيش‌رونده ثانويه بيماري نسبت به ساير زيرگروه‌ها به‌ طور معناداري بالاتر بود. نتيجه‌گيري: نسخه فارسي تعديل‌شده نه‌آيتمي پرسش‌نامه اختلال بلع در مالتيپل اسكلروزيس يك ابزار ساده، باثبات، روا و پايا براي تشخيص اوليه اختلال بلع و ارجاع زودهنگام براي ارزيابي‌هاي ابزاري خاص است. با توجه به فراواني بالاي اختلال بلع در بيماران داراي مالتيپل اسكلروزيس، حائز اهميت است كه درمانگران ضمن نظارت دقيق بر بيماران حتي در مراحل اوليه بيماري به ‌منظور تشخيص زودهنگام و طراحي برنامه توان‌بخشي، از بروز مشكلات جدي حاصل از اين اختلال پيشگيري كنند.