آسيب‌شناسي معرفت تاريخي از ديدگاه نهج‌البلاغه

Pathology of historical knowledge from the perspective of Nahj al-Balaghah

دستيابي به معرفت صحيح تاريخي و به‌كارگيري آن در صحنه حيات فردي و اجتماعي بشر، نيازمند شناخت و از ميان برداشتن آسيبها و خطراتي است كه درسآموزي تاريخ و مفيدبودن آن را با تهديد مواجه مي‌سازد. حضرت علي(ع) در نهج‌البلاغه بارها به موضوع تاريخ پرداخته است. ايشان پس‌ازآنكه در مواضع متعددي معرفت تاريخي را ممكن مي‌داند و آن را ضروري و مهم مي‌شمارد، موانع و آسيب‌هاي فهم تاريخي را معرفي و مخاطبين خويش را از آن برحذر داشته است. اين آسيب‌ها در سه محور كلي بروز مي‌كند. عدم توجه به قانونمندي تاريخ آسيبي است كه موجب مي‌شود تاريخ، صرفاً به دانشي بيهوده و منحصر در گذشته تبديل شود. آسيب ديگر، بي‌توجهي به ملاك‌هاي صحيح در نقد تاريخ است. اتكا به نقاط تاريك و مجهول تاريخ، عدم تفكيك منافع و مضرات تاريخ و اصرار بر وجوه غيرمفيد تاريخ ازجمله آسيب‌هايي است كه در اين زمينه بروز مي‌يابد. سومين آسيبي كه گريبان‌گير معرفت تاريخي مي‌شود، غفلت از درس‌هاي تاريخ و به‌كارنبستن آن در عمل است. توقف در مرحله مطالعه و تبيين معرفت تاريخي و تدارك‌نديدن سازوكاري براي پياده‌سازي محصول معرفت تاريخي در رفتار فردي و جمعي انسان، جدي‌ترين آسيبي است كه در مسير كسب معرفت تاريخي ظهور مي‌يابد. پژوهش حاضر با بهره‌گيري از منابع كتابخانه‌اي و با روشي توصيفي ـ تحليلي، آسيب‌هاي معرفت تاريخي كه در سخنان علي(ع) در نهج‌البلاغه تبلور يافته را احصاء و مورد تحليل و تبيين قرار داده است.

Achieving correct historical knowledge and using it at the level of individual and social life of man, requires recognizing and removing the harms that threaten the lesson-teaching feature of history and its usefulness. Imam Ali has repeatedly addressed the matter of history in Nahj Al-Balaghah. After he first considers the historical knowledge to be possible to achieve in different spots and then considers it very important, he introduces obstacles and harms of historical understanding and forewarned his addressees. These harms appear in three general pivots. Not paying attention to the orderliness of history is a harm, which makes history merely a useless knowledge that is stocked in the past. Other harm is being careless about the correct standards of criticizing history. Relying on the dark and unknown spots of history, not separating the benefits and harms of history and insisting on the useless aspects of history are among the harms that occur in this field. The third harm that hurts the historical knowledge is neglecting the history lessons and not using them in practice. Stopping at the stage of studying and explaining the historical knowledge and not preparing a mechanism for using the fruit of historical knowledge in individual and public human behavior is the most serious harm that appears in the path of achieving the historical knowledge. The present stud has counted, analyzed and explained the harms of historical knowledge as introduced at the words of Ali in Nahj Al-Balaghah, by using library resources and in a descriptive-analytical method.