پديد آورندگان :
كوهستاني اندرزي، حسين دانشگاه بيرجند، خراسان جنوبي - دانشكدۀ هنر - گروه باستان شناسي , هاشمي زرج آباد، حسن دانشگاه مازندران - دانشكدۀ هنر و معماري - گروه باستان شناسي , بزي، عاطفه دانشـگاه سيستان و بلوچسـتان - دانشـكدۀ ادبيـات و علـوم انسـاني - گـروه باستان شناسـي , سعادت مهر، محمدامين دانشگاه مازندران - دانشكدۀ هنر و معماري - گروه باستان شناسي , بختياري، سپيده دانشگاه مازندران - دانشكدۀ هنر و معماري - گروه باستان شناسي
كليدواژه :
سكه شناسي , آزمايش پيكسي , طبرستان , اقتصاد , ناصرالدين شاه قاجار
چكيده فارسي :
ايالت طبرستان (مازندران) به دليل موقعيت‌‌هاي اقتصادي و تجاري فراوان هميشه از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده، علاوه بر آن جايگاه سياسي بالايي نيز براي حكمرانان قاجاري داشته است؛ به‌همين دلايل، از ديرباز ضرابخانۀ فعالي تا سال 1288 هـ.ق. در اين ايالت داير بود كه در دورۀ ناصرالدين‌شاه قاجار (1313-1264 هـ.ق.) قِران‌هاي نقرۀ فراواني را بين سال‌هاي 1266-1264، 1274-1269، 1283-1280، 1288-1287 هـ.ق. به ضرب رسانده بود. نظام ضرب سكۀ دورۀ ناصري، هرچند به‌صورت اسمي پيرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر، نظامي خودمختار داشت و سكه‌هاي بيشتر شهرها با مقادير متفاوت خلوص نقره به‌ضرب مي‌رسيد. اين مسائل دو پرسش را براي ضرابخانۀ طبرستان طرح مي‌سازد: مقدار خلوص نقرۀ سكه‌هاي ضرب‌شده در طبرستان چگونه بوده و سير تغييرات آن چگونه رقم خورده است؟ سكه‌هاي ايالت طبرستان در جايگاه ايالتي مهم، دربرابر شهرها و ايالات مهم ديگر ايران نظيرِ مشهد، تبريز، تهران، اصفهان، و شيراز چگونه بوده است؟ بنابراين براي پاسخ دادن به اين پرسش‌ها، تجزيۀ عنصري سكه‌هاي اين دوره با استفاده از شيوۀ پيكسي به دليل غير مخرب بودن، سرعت و دقت بالاي آن، پايۀ اصلي اين پژوهش قرار گرفت تا تحليلي از ميزان تعهد ضرابخانۀ طبرستان به نظام مركزي ضرب سكه در تواريخ مختلف در مقايسه با ساير شهرها و ايالات اصلي ايران عصر قاجار ارائه گردد. در اين پژوهش تعداد 17 سكه در 17 تاريخ متفاوت، مورد تجزيۀ عنصري قرار گرفت كه در نتيجه روند تغييرات ميزان خلوص نقره به طور ميانگين در دو بازۀ زماني بين سال‌هاي 1278-1264 هـ.ق. 90.13%، 1288-1280 هـ.ق. 84.33%، و در كل اين دورۀ ضرب 88.08%، تبيين شده و جايگاه آن ازنظر ميزان خلوص نقره درمقابل ضرابخانه‌هاي مشهد (84%)، تبريز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%)، و شيراز (90%) مشخص گرديد. در آخر نيز اطلاعات ارزشمندي از نوع معادن نقرۀ مورد استفاده، يعني معادن سروزيت و نحوۀ عيار زدن فلز سكه‌ها با فلزات مس و آهن به دست آمد.
چكيده لاتين :
Tabaristan State (Mazandaran) has always been of great importance due to its numerous economic and commerce potentials. Moreover, it has politically been much valued by Qajar rulers. Accordingly, an old mint was actively working in this city up to 1288 AH which issued (uring Naser al-Din Shah Qajar (1264-1313 AH) numerous silver qirans in the following years: 1264-1266, 1269-1274, 1280-1283, and 1287-1288 AH. The coin issuing system was although superficially obeying Tehran rules, each city acted independently in practice, and the coins in many cities were issued with different grades of silver purity. Such problems raise two questions regarding Tabaristan mint: how much was the silver purity grade of the coins issued in Tabaristan, and how have they changed during the history? What was the position of Tabaristan’s coins which was an important state in comparison with other important states such as Mashhad, Tabriz, Isfahan, and Shiraz? Therefore, to answer these questions, the elemental analysis of this era coins (using PIXE method) was chosen as the main base of the present research due to not being destructive, being quick, and being highly precise in order to present an analysis of the Tabaristan’s mint commitment level to the central system of coin issuing during different times in comparison with other main states and cities in Qajar dynasty. In the present research, 17 coins from 17 different historical periods were elementally analyzed. Based on the numbersshowing the average silver purity grade changes during two periods of 1264-1278 AH and 1280-1288 AH, the results are 90.13 % and 84.33 %; the average for the whole period is then 88.08 %. At the same time, the silver purity grades of other mints are as follows: Mashhad (84%), Tabriz (82%), Tehran (90%), Isfahan (84%), and Shiraz (90%). Also, valuable information was obtained on the type of silver mines used, namely the Cerussite mines and how the coins were minted with copper and iron metals.
