شواهدي جديد از كاسۀ لبه ‌واريخته از محوطۀ كله ‌كوب، استان خراسان جنوبي

New Evidence of Beveled Rim Bowls from Kale Kub, South Khorasan Province

درطول هزارۀ چهارم قبل‌ از ميلاد در مناطق وسيعي از خاورميانه ظروف مشابهي توليد و استفاده شده كه در ايران تحت ‌عنوان كاسۀ لبه ‌واريخته شناخته مي‌شود. كميت حيرت‌آور و شباهت در ظاهر و فن ساخت اين نوع كاسه در محدودۀ وسيع جغرافيايي، سبب اهميت اين ظرف سفالي در مطالعات باستان‌شناسي گرديده است. تاكنون پژوهش‌هاي مختلفي در بارۀ تاريخ‌گذاري، كاركرد و دليل گستردگي حوزۀ پراكنش اين‌گونۀ سفالي، صورت پذيرفته است؛ هرچند كاسۀ لبه‌واريخته در محوطه‌هاي بسياري در محدودۀ غرب، جنوب، جنوب ‌شرق و فلات‌مركزي ايران شناسايي و معرفي شده و منطقۀ شرق ايران خارج از حوزۀ پراكنش اين دادۀ فرهنگي درنظر گرفته مي‌شود، اما به‌ دست آمدن كاسه‌هاي لبه‌واريخته از كاوش‌هاي محوطۀ كله‌كوب نشان داد كه اين فرهنگ سفالي در مناطقي وسيع‌تري از آن‌چه تاكنون متصور بوده‌ايم؛ گسترش يافته است. كله‌كوب محوطه‌اي است در شرق ايران، استان خراسان جنوبي و شهرستان سرايان و طي كاوش‌هايي كه در سال 1397 ه‍.ش. در اين محوطه صورت گرفت، در دو كارگاه لايه‌نگاري حجم زيادي از كاسۀ لبه‌واريخته به ‌همراه ديگر گونه‌هاي سفالي مربوط به هزارۀ چهارم قبل‌ازميلاد كه در جنوب‌غرب ايران شناخته‌شده هستند، در دورۀ دوم اين محوطه كه با عنوان كله‌كوبII معرفي مي‌شود، به‌دست آمد. اين محوطه تاكنون شرقي‌ترين محوطه در فلات ايران است كه كاسۀ لبه‌واريخته در مجموعۀ يافته‌هاي آن ديده شده است. باتوجه به اهميت محوطۀ كله‌كوب در شناخت حوزۀ پراكنش اين‌گونۀ سفالي، در اين مقاله سعي بر آن است تا در ابتدا به طبقه‌بندي و گونه‌شناسي آن پرداخته شود، سپس با مقايسۀ گونه‌هاي مختلف سفالي اين محوطه با مناطق ديگر، درك بهتري از ارتباطات بين‌منطقه‌اي و چگونگي پراكنش آن در شرق ايران به ‌دست آورد. در مجموعۀ يافته‌هاي اين محوطه، تعداد قابل‌توجهي كاسۀ لبه‌واريخته، سيني بانشي و تعداد محدودي از ديگر سبك‌هاي سفالي شاخص هزارۀ چهارم قبل‌ازميلاد همچون ظروف دسته‌دماغي و ظروف لوله‌دار به‌دست آمده است. كاسۀ لبه‌واريخته حدود 15% از سفال‌هاي لايه‌هاي مربوط به اين دوره را تشكيل مي‌دهد و ديگر سفال‌هاي شاخص اين دوره كمّيت ناچيزي را به‌خود اختصاص داده‌اند. ازنظر فن ساخت و سبك كاسه‌هاي به‌دست‌آمده از اين محوطه كاملاً مشابه نمونه‌هاي جنوب‌غرب ايران هستند.

During the fourth millennium BCE similar wares used to produce and use in the extended area in Near East which is so-called Beveled rim bowls. Its importance is for high quantity and similarity in production techniques. Different studies on dating, function, and the main reason for the spread of this pottery style have been done. Although beveled rim bowls were found in many sites in west, south, south-eastern, and central plateau, hereby new finding from Kale Kub seems that this pottery style was spread in the more extended area than what we expect. Kale Kub is located in the eastern part of Iran, Southern Khorasan, and Sarayan county. In 2018, two trenches were opened in order to identify the stratigraphy of the high amount of beveled rim bowls in addition to other pottery styles belong to fourth millennium BCE which are already known in southwestern Iran. The current study would be clarifying the importance of the Kale Kub site for identifying the dispersal zone of Beveled rim bowl pottery style by an endeavor firstly foe the classification and typology of the potteries and then a comparison between the pottery style in this site with other sites related to this period. Also, we attempt to trace the possible routes for this pottery style to the East and the interaction between east and west of Iran. Pottery collection from the excavation in Kale Kub includes a high amount of beveled rim bowls, Banesh tray, and some other pottery styles which are well-known from fourth millennium BCE such as nose handle and spouted wares. Beveled rim bowls are over 15 percent of the pottery collection and other styles have a few quantities in the collection. In term of production techniques and style, Kale Kub finds are similar to those from southwest of Iran.