كليدواژه :
خراسان بزرگ , دورۀ مفرغ , مجموعه باستان شناختي باختر - مرو , فرهنگ خراسان بزرگ
چكيده فارسي :
«فرهنگ عصر مفرغ خراسان بزرگ»، يكي از مهم‌ترين فرهنگ‌هاي آغاز تاريخي بخشي از نيمۀ غربي آسيا است. اين تمدن با مجموعۀ مواد فرهنگي مشابه و غني شامل بقاياي معماري با پلان از شاخص، سفال، مُهرهاي مسطح، مهرهاي مشبك، مجسمه‌هاي سنگ صابوني، پيكرك‌هاي تركيبي، زيورآلات ارزشمند زرين و سيمين و چندين شاخصۀ ديگر است. نخستين‌بار بقاياي اين مجموعۀ فرهنگي از محوطه‌هاي بسيار غني در سرزمين‌هاي باختر و مرو به‌دست آمد، به‌همين دليل اين سرزمين‌ها به‌عنوان منشأ آن معرفي و اين مجموعۀ فرهنگي به اين نام معروف شد؛ اين در حالي ست كه برخي پژوهشگران منشأ اين فرهنگ را در خراسان ايران مي‌دانستند. ولي به‌دليل اين كه تا چندي‌پيش هيچ محوطه‌اي از اين فرهنگ در خراسان شناسايي نشده بود، راه بر هرگونه بحث و نظر بسته بود. هدف نخست اين پژوهش بررسي، مطالعه، جمع‌بندي و طبقه‌بندي آثار كشف‌شده از فرهنگ عصر مفرغ خراسان ايران است كه در دو دهۀ اخير منتشر شده‌اند. برآيند اين هدف در كنار ساير يافته‌هاي اين فرهنگ در پهنۀ گستردۀ غرب آسيا قرار خواهد گرفت تا جهان فرهنگ عصر مفرغ خراسان بزرگ در چشم‌انداز وسيع‌تر ديده شود. بر اين‌اساس ضروري است كه تك‌نگاري‌ها و اندك انتشارات محوطه‌هاي اين منطقه به‌صورت يك‌جا و در قالب يك مجموعه گردآوري شده و به اين‌ترتيب نگاهي دوباره به مباحث مربوط به اين دوره افكنده شود. در اين پژوهش اساس كار بر پژوهش كتابخانه‌اي استوار است. پرسش اصلي بدين‌شرح است كه، با توجه به كاوش‌ها و كشف‌هاي دو دهۀ اخير در خراسان ايران، چه تصويري از اين فرهنگ در خراسان ايران نسبت به ساير مناطق ديگر اين فرهنگ مي‌توان ارائه داد. چنين فرض شده است كه آثار به دست آمده از فرهنگ خراسان بزرگ در خراسان ايران باوجود كمبودهايي نسبت به مناطق ديگر، چون: جنوب تركمنستان و شمال افغانستان، نشان از همگوني و يكپارچگي فرهنگي دارد. امروزه با وجود شناسايي و كاوش چند محوطۀ داراي اين فرهنگ در ايران -به‌ويژه در جنوب خراسان- آنجا كه امروزه «استان خراسان جنوبي» ناميده مي‌شود، به‌نظر مي‌رسد مي‌توان داده‌هاي اين فرهنگ را در يك چشم‌انداز گستردۀ منطقه‌اي قرار داد. در تصوير شكل‌گرفته، خراسان ايران هم‌سنگ باختر و مرو اهميت مي‌يابد كه در كنار هرات شباهت فراواني با چهار ربع خراسان بزرگ در دوران اسلامي دارد. اين مهم مي‌تواند نشانگر شكل‌گيري «مفهوم خراسان» به عنوان يك «مفهوم فرهنگي» از عصر مفرغ باشد.
چكيده لاتين :
The Bronze Age Greater Khorasan culture is one of the most important protohistoric cultures of the Western Asia. This culture is characterized with its architectural remains with a pre-designed plan, stamp seals, compartment seals, chlorite statues, combined figurines, precious jewelry of gold and silver and so on. For the first time, the remains of this cultural complex were obtained from the sites in the Bacteria and Margiana. For this reason, these lands were introduced as its origin and this cultural complex became known with this name. However, some researchers place the origin of this culture in Khorasan, Iran. However, due to the fact that until recently no site of this culture had been identified in Khorasan, it remains arguable. The primary purpose of this study is to study, summarize and classify the works on this culture in the Iranian Khorasan that have been published in the last two decades. The results of this study, along with other findings of this culture, will be taken in the wider area of West Asia until the cultural world of the Bronze Age of Greater Khorasan Culture became more widespread in the future. On this basis, it is necessary that the monographs and the small number of publications in this area be collected together and in the form of a collection and in this way, a new look will be taken at the issues related to this period. This research is based on the research of solid libraries. It has been assumed that the works obtained from the Bronze Age of Greater Khorasan Culture in Iranian Khorasan, have some deficiencies compared to other regions, such as: the south of Turkmenistan and the north of Afghanistan.
