تأثير آموزه‌هاي جنيد بغدادي در لقب اعطايي هجويري به حلاج؛ «مستغرق معني و مستهلك دعوي»

بي‌پروايي‌هاي حلاج در شكستن سنّت‌هاي مورد قبول صوفيان و طرد شدن از حلقۀ نزديكان مشايخ عصر، علي‌الخصوص جنيد بغدادي، باعث شد صوفيان در بسياري از آثار اوليۀ خود، توجه چنداني به او نكنند و تنها به ذكر چند حكايت كوتاه از او بسنده نمايند؛ اما هجويري اولين‌بار در كشف‌المحجوب با مطرح ساختن اتهامات حلاج، در پي پاسخ‌گويي به آن‌ها برآمد. هجويري كه وابسته به مكتب جنيديه است، مخالفت‌هاي جنيد با حلاج را ناديده مي‌گيرد، تا بتواند به ‌گونه‌اي حلاج را تبرئه كند كه تهمتي متوجه جنيد نباشد. با جستجو در عبارات هجويري در خصوص حلاج به تناقضات زيادي برمي‌خوريم كه حاصل همين رويكرد دوگانه است. در پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي، علاوه بر نشان‌دادن بخشي از اين پريشان‌گويي‌ها، رويكرد هجويري را به شخصيت حلاج با دقت در لقب اعطايي او، يعني «مستغرق معني و مستهلك دعوي»، بررسي كرده‌ايم. ضمن برشمردن مصاديق مختلف «دعوي» و «معني» در كشف‌المحجوب، مشخص شد كه «زبان عبارت و اشارت» مهم‌ترين مصداق «معني» و «دعوي» در كشف‌المحجوب است. از اين منظر، هجويري سعي دارد بي‌پروايي حلاج را در افشاء اسرار الهي از مقوله «دعوي» بشمارد و با پيوندزدن آن به بحث «سكر» و «صحو»، نظر جنيد را مبني بر «ترجيح سكوت بر كلام» تأييد كند.