تحليل «فرايند تفرد» در تمهيدات

متون عرفاني، گستره‌اي پهناور از كنكاش‌هاي رواني براي شناختي هرچند ناچيز از مقام قرب الهي و در مرحله بعد، شناخت زواياي پنهان و ناشناخته ابعاد روحي خود صاحب‌اثر است تا پروردگار خويش را درك كند و تا حد توان، به وي تقرب جويد. در مكتب روان‌شناسي تحليلي يونگ، «فرايند تفرد» تلاش ناخودآگاهانه بشر در دستيابي به تكامل روان است؛ اما در عين حال، همين مفهوم توضيح مي‌دهد كه بشر هيچ‌گاه نمي‌تواند به تكامل رواني مطلق دست يابد، بلكه تنها مي‌تواند با شناخت «فرامن»، به تجربه‌اي فردي، فراگير و دروني دست يابد. رساله تمهيدات عين‌القضات همداني، عارف برجسته قرن پنجم‌وششم هجري، اين فرايند دروني روان را بازتاب داده است. هدف از اين پژوهش، بررسي اين سير رواني در ناخودآگاه نويسنده تمهيدات و تحليل آن در جستار حاضر است. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي بيانگر آن است كه نويسنده در اين اثر كوشيده با بهره‌گيري از آموزه‌هاي عرفاني و كندوكاو ضمير ناخودآگاه، سير تكامل رواني را به صورت ناخودآگاهانه نشان دهد. تأثير ناخودآگاهانه كهن‌الگوهاي برجسته‌اي همچون «مسيح»، «پير خردمند» و درنهايت ادغام آن‌ها با كهن‌الگوي «سايه» و رهنموني به سوي نور و روشني، تلاش عين‌القضات براي دستيابي به فرايند تفرد و دسترسي بي‌پيرايه و ناب به «فرامن» است كه نمايه‌هايي از كنكاش ذهني ناخودآگاهانه وي به شمار مي‌آيد.