خيال خلاق در ديوان شمس تبريزي

نظريّه خيال در فلسفه و عرفان نظري جايگاه ويژه‌اي دارد. يكي از بزرگ‌ترين نظريه پردازان در حوزۀ خيال ابن عربي است. در كلام او، خيال در يك معنا، ماسوي الله و به صورت تجلّي خداوند است اما خيال در معناي دوم واسط و برزخ بين مراتب است. در معناي ديگر قوّه‌ خيال در انسان نوعي ادراك است كه بين صور محسوس و معاني مجرد جمع مي‌كند. بر اساس آيۀ قرآن انسان در زمين جانشين آفريدگار خلاق است و مي‌تواند با استمداد از خلاقيت خيال خويش دست به آفرينش‌هاي علمي، ادبي، هنري و... زده و منشأ وجود و كمال باشد. از مهم‌ترين اهداف پژوهش، تأكيد بر نقش خيال خلاق در هويت‌بخشي به انسان سرگردان، براي رهايي از بحران بي هويتي و وصول به جايگاه حقيقي اوست و نيز پاسخ به اين پرسش است كه آيا ديوان شمس را مي‌توان يكي از شاخصه‌هاي عرصه‌ بهره‌مندي از خيال خلاق در ادبيّات عرفاني دانست؟ و آيا اشعار مورد بررسي در تقويت و تثبيت جايگاه حقيقي انسان كه صورتي از خداوند است تأثيرگذار است؟ در اين پژوهش نظري، آراء مشترك ابن عربي و مولوي در نظريۀ تجلي خداوند در خلقت استخراج و با استفاده از شيوۀ تطبيقي- تحليلي و به صورت كيفي مورد بررسي و واكاوي مفهومي قرار گرفته است. در نهايت با ارائه اشعار و مستندات، يافته‌ها حاكي از مثبت بودن پاسخ‌هاي پژوهش است.