تحليل كاربردهاي تشبيه طنز در مثنوي‌معنوي

The Analysis of the Usages of Satiric Similes in Masnavi-ye-Ma'navi

شاعران و نويسندگان متون ادب فارسي همواره براي انتقال روشن­تر مفاهيم موردنظر خود از شگردهاي بلاغي متنوعي بهره جسته­اند. يكي از رايج­ترين شگردهاي ادبي تشبيه است تا جايي كه هيچ متن ادبي را نمي‌توان يافت كه از ظرفيت­هاي هنري تشبيه براي انتقال مفاهيم بهره نبرده باشد. مولوي در كتاب مثنوي‌معنوي كه يكي از بليغ­ترين متون تعليمي- عرفاني فارسي است در كنار بهره­مندي از شگردهاي مناسب ادبي، تشبيه را با ساختارهاي متنوع به‌كار گرفته است. در ميان اقسام تشبيه در مثنوي‌معنوي گونه ­اي تشبيه مشاهده مي ­شود كه درونمايه طنز دارد و مولوي براي انتقال مضاميني ويژه از آن بهره برده است؛ اين گونه تشبيه را تشبيه طنز ناميده‌اند. سنّت استفاده از شگردهاي طنزپردازي در منظومه­ هاي عرفاني مانند بسياري ديگر از نوآوري‌ها با سنايي آغاز مي­شود. مولوي علاوه بر تأثيرپذيري احتمالي از سنايي، خلاقيت‌هاي فراوانش را در طنزپردازي به ظهور رسانده است. يكي از گونه ­هاي طنز در مثنوي، تشبيهات معناداري است كه صبغه فكاهي و طنز دارد. تبيين كاركردهاي وجوه شبه طنزِ متنوعِ به‌كار رفته در تشبيهاتِ طنز مثنوي از زمينه­ هاي اساسي اين تحقيق است. در اين مقاله كوشش شده به شيوه توصيفي- تحليلي موارد يافت شده در مثنوي‌معنوي براساس ساختار بلاغيشان بررسي شود.

The writers and poets of Persian literary texts have always used diverse rhetorical techniques to transfer their concepts more clearly. One of the most commonly used literary techniques is simile. This popularity is to the extent that no literary text could be found without benefiting from simile’s artistic capacity for conveying concepts. Mawlawī also used simile with various structures along with appropriate literary techniques in Masnavi which is one of the most eloquent Persian mystical-educational texts. Among the similes in the Masnavi Ma’navi, a type of simile is observed that has a satiric theme and Mawlawī has used it to convey special concepts. This kind of simile is named satiric simile. Like many other innovations, the tradition of using satirical techniques in mystical poems begins with Sanai. In addition to the possible influence of Sanai, Mawlawī brings into existence his various innovations in satire. One of the type of satires in Masnavi is the meaningful similes that have satirical backgrounds. Explaining the functions of various similar aspects in satiric similes is one of the important purposes of this research. The present research attempted to study the found cases in Masnavi Ma’navi based on their rhetorical structure using a descriptive-analytic method.