رابطه اعيان ثابته با جبر و اختيار بر پايه ديدگاه‌هاي محمدجعفر لاهيجي در تفسير مفتاح الخزائن

ابن‌عربي و شارحانش با طرح و بسط مفهوم «اعيان ثابته» راهي جديد در تبيين مقولات دشوار كلامي و عرفاني گشودند. از جمله محمدجعفر لاهيجي، عارف ايراني سده 13 ه.ق.، در تفسير مفتاح الخزائن كوشيد نقش جبر و اختيار در سعادت و شقاوت انسان را به ياري آموزه اعيان ثابته تحليل كند. اين تحقيق كه به روش توصيفي‌تحليلي سامان يافته، نشان مي‌دهد اعيان ثابته لوازمي دارد كه به واسطه آن مي‌توان پاره‌اي از مهم‌ترين مباحث كلامي را تبيين كرد. لاهيجي با استناد به مقوله «استعداد افراد» و قاعده «متابعت اعيان خارجي از استعداد موجود در اعيان ثابته»، مباحثي همچون «علم پيشين خداوند قبل از خلقت انسان» و «كيفيّت بروز و ظهور اشيا و افعال آدمي بر اساس استعداد نهفته در عين ثابته» و نيز «مفهوم سعادت و شقاوت ذاتي انسان‌ها» و «ارتباط ميان اعيان ثابته با كمال و هدايت آدمي» را توجيه و توصيف كرده است. بر پايه اين استنباط، ميزان جبر و اختيار حاكم بر اوضاع افراد و ساير موضوعات مرتبط را بايد با استعداد مندرج در عين ثابته ايشان سنجيد و در حقيقت، اعيان ثابته هستند كه مرزهاي كردار آدمي و مسير تعالي‌اش را مشخص مي‌كنند.