بررسي انتساب نظريه نيابت به معتزله

يكي از مسائل مهم در باب خداشناسي، چگونگي ارتباط ميان ذات و صفات الاهي است. در طول تاريخ متكلمان و فيلسوفان مسلمان ديدگاه‌هاي مختلفي در اين باره ابراز كرده‌‌اند. مهم‌ترين اين نظريات عبارت‌اند از: نفي صفات از ذات، عينيت ذات و صفات، زيادت صفات بر ذات، نيابت ذات از صفات و نظريه احوال. بسياري از علماي شيعه نظريه «نيابت ذات از صفات» را به معتزله نسبت داده‌اند. اين نوشتار در صدد است با جمع‌آوري اقوال ملل و نحل‌نويسان و علماي شيعه، تاريخچه و چرايي انتساب نظريه نيابت به معتزله را بررسي كند. پس از تحليل تاريخي و مراجعه به نوشته‌هاي دانشمندان معتزلي به نظر مي‌رسد انتساب نظريه نيابت به آنها نادرست بوده و بايد اين نظريه را خوانشي متفاوت از نظريه عينيت ذات از صفات دانست يا آن را زيرمجموعه نظريه نفي صفات از ذات به حساب آورد نه نظريه‌اي جداگانه.