بررسي جايگاه عقل در انديشه صاحبان تفسير المنار

المنار يكي از مهم‌ترين تفسيرهاي اهل سنت با گرايش عقلي‌اجتماعي در سده معاصر به ‌شمار مي‌آيد. ريشه تمايل‌هاي خردگرايانه صاحبان المنار را مي‌توان در انديشه‌هاي اصلاح‌گرايانه آنها جست‌وجو كرد. تأكيد عبده و رشيد رضا بر بازگشت به قرآن و بازخواني سنت اسلاميِ متناسب با نيازهاي روز جامعه، سبب توجه بيش از پيش آنها به عقل‌گرايي شده است؛ امري كه افراط در آن به تأويل‌هاي دور از ذهن و تفسير به رأي انجاميده است. اين پژوهش با بررسي و تحليل محتواي تفسير المنار در صدد است ضمن تبيين ماهيت تجربي عقل‌گرايي عبده و رشيد رضا، اركان خردگرايي تفسير المنار را استخراج، و اشكال‌هاي وارد بر آن را بررسي كند. بر مبناي نتايج پژوهش، صاحبان تفسير المنار به عقل تجربي گرايش دارند و به‌شدت با عقل فلسفي مخالف‌اند. هماهنگي ميان قرآن و يافته‌هاي تجربي، همچنين نفي نقل‌گرايي در پي تقليدگريزي از مهم‌ترين اركان گرايش عقلي در تفسير المنار است. از برجسته‌ترين اشكال‌هاي گرايش عقلي تفسير المنار نيز مي‌توان به تأويل‌هاي مادي و حس‌گرايانه و رويكرد سلفي‌گرايانه اشاره كرد. اين آسيب‌ها كه بيشتر پس از حيات عبده در المنار رخنه كرده، سبب دوگانگي رويكرد اين تفسير شده است.