نورعلي‌شاه اصفهاني در منابع صوفيه و غيرصوفيه

تصوف، جرياني اسلامي است كه در ميان اكثريت اهل ‌سنّت آغاز شد و فراز و نشيب‌هاي فراواني را پشت سر گذاشت. صوفيان ايران، كه در اواخر دوران صفويه منزوي شده بودند، كوشيدند با «تجديد عهد با گذشته» به حيات كم‌رمق خود جاني دوباره ببخشند. از پيشروان اين نهضت، نورعلي‌شاه اصفهاني (متوفاي 1212 ه.ق.) بود كه با عنوان «شيخ‌المشايخ» سلسله نعمت‌اللهيه، شاگرداني در دامان خود پرورانيد. از آنجا كه گزارش‌ها و قضاوت‌هاي تاريخي درباره او بسيار متفاوت بلكه متناقض است، بازخواني شخصيت ديني او، آثار، شاگردان و انديشه‌هايش در منابع صوفيه و غيرصوفيه ضرورتي انكارناپذير است. زيرا از يك ‌سو مخالفان او، از فقهاي دوران‌اند و از سوي ديگر، رويارويي با همه يا بخشي از داشته‌هاي ديني و معنوي او بسيار دشوار است. بنابراين، در اين پژوهش مي‌كوشيم با مطالعه كتاب‌خانه‌اي، زندگي، آثار، شاگردان، مريدان و باورهاي نورعلي‌شاه اصفهاني را توصيف و تحليل كنيم و با بازخواني تاريخ به شناخت دقيق‌تري از او دست يابيم. از همين‌رو، با دوري از بحث و نزاع، تاريخ و عقايد وي را در منابع صوفيه و غيرصوفيه بررسي مي‌كنيم و نشان مي‌دهيم بر پايه گزارش‌هاي تاريخي و محتواي آثار او و شاگردانش، اين قضاوت‌ها بيشتر بر پايه غلبه پيش‌داوري‌ها بوده و به افراط و تفريط انجاميده است.