رويكردي راهبردي به مفهوم مصلحت (مطالعه موردي معاهده صلح حديبيه)

The Strategic Approach of the Concept of “Expediency” (A Case Study of the Hudaybiyyah Peace Treaty)

همان‌گونه كه در اسلام براساس نيازهاي فردي، احكام ثابت و متغيري مشخص‌ شده است در حوزه احكام و اختيارات حكومتي و براي اداره جامعه براساس شرايط زمان و مكان نيز قلمرو احكام وجود دارد. در اين ميان جايگاه «مصلحت» به‌عنوان حلال بحران‌ها در شرايطي كه با پديده تزاحم مصلحت‌ها مواجه هستيم يكي از مهم‌ترين بحث‌ها در حكومت ديني است، به‌ويژه در عقد معاهدات كه حكومت مي‌بايست با توجه به ماديات و معنويات، مصلحت كمتر را فداي مصلحت بااهميت‌تري نمايد. به نظر مي‌رسد سيره عملي رسول اكرم (ص) در عقد معاهدات صدر اسلام، مي‌تواند پاسخگوي مناسبي براي اين مسئله باشد. بنابراين در رويكرد راهبردي به مصلحت در صلح حديبيه اين دو پرسش مطرح است:مصلحت مستخرج در اقدام به مذاكره در معاهده حديبيه چه بوده و چه ضوابطي را پيامبر (ص) در اين معاهده اعمال كرده است؟ از مطالعه و تحليل معاهده صلح حديبيه به‌عنوان مهم‌ترين معاهده حكومت نبوي با روش هرمنوتيك شلايرماخر كه روشي تحليلي-تاريخي است، اين پاسخ به دست آمد: «مصلحت» در اين معاهده امري بوده است كه برمبناي اوضاع‌واحوال سياسي- اجتماعي و با توجه به مسئله اهم و مهم، موقتاً در شرايط حديبيه اتخاذشده و مذاكره با مشركان با توجه به همين شرايط وقت، راهبردي‌تر از مبارزه بوده و ضوابط حاكم بر اين معاهده عبارت است از: 1-با پيشنهاد دشمن و از ناحيه قدرت باشد. 2-قطعاً باعث توقف جنگ و كشتار شود. 3-برطرف‌كننده تحريم‌ها و تأمين‌كننده امنيت و آزادي مسلمين باشد. 4-بيشترين امتياز را با كمترين هزينه نصيب مسلمين كند. 5-راه هرگونه بهانه‌جويي را بر دشمن ببندد.6-راه بازگشت

As specified in Islam, fixed and variable provisions determined based on individual needs, there is also the sphere of ruling in the area of a government decree and powers to govern the community administration, based on the provisions of time and place.In this regard, the status of expediency as the solvent of crises in situations where we confront in the event of a conflict of interests is one of the most important issues in religious government, especially in the concluding treaties where the government based on material and the spiritual matter should sacrifice less beneficial one. It seems that the practical manner of the Prophet (PBUH) in the concluding of the treaties at the beginning of Islam presents a sound answer to this issue. Therefore, in a strategic approach in the peace of Hudaybiyyah, there are some questions similar to these two questions: what is the practical interest in negotiating the treaty of Hudaybiyyah and what criteria did the Prophet (PBUH) apply in this treaty?The study and analysis of the Hudaybiyyah Peace Treaty as the most significant treaty of prophetic government with the hermeneutic method of Schleiermacher, which is historical analysis method, shows expediency in this treaty was based on the socio-political situation has been temporarily adopted in the conditions of Hudaybiyyah; therefore, according to circumstances the negotiation with the pagans is more strategic than to fight. The rules governing this treaty are: 1. Be at the suggestion of the enemy and from the position of authority. 2. Stop