تصحيح رسالۀ «توجيه كلام الشيخ الرئيس في إثبات الواحد لا يصدر عنه إلّا الواحد» از ميرزا ابراهيم همداني به همراه مقدمۀ تحليلي

Mirza Ibrahim Hamedani's treatise on "Al-Wāhid Principle": Critical Edition with Introduction

قاعدۀ «الواحد» يكي از قواعد جنجالي در فلسفه و كلام اسلامي است. فيلسوفان براي تبيين آفرينش از اين قاعده استفاده كرده و سعي در برهاني كردن آن داشته‌اند. يكي از برهان‌هايي كه براي قاعدۀ الواحد اقامه شده برهان ابن‌سيناست. فخر رازي به اين برهان اشكال گرفته است، ولي دواني از برهان ابن‌سينا دفاع كرده است. يكي از فيلسوفان كمترشناخته‌شده به نام ميرزا ابراهيم حسيني همداني نيز در رساله‌اي كوتاه به اشكال فخر جواب داده است. به نظر او، اگر علتي دو معلول داشته باشد، آنگاه هر كدام از اين معلول‌ها نسبت به آن علت خصوصيتي دارند كه ديگري ندارد. في‌المثل «آ» خصوصيتي با علت دارد كه «ب» آن خصوصيت را ندارد و بالعكس. باتوجه به اينكه اگر واحد حقيقي مصدري براي آ و براي غير آ باشد، آنگاه لازم مي‌آيد بر واحد حقيقي خصوصيتي كه با «آ» دارد غير از خصوصيتي باشد كه با «ب» دارد و اگر اين واحد، واحد حقيقي باشد، آنگاه لازم مي‌آيد كه از حيثيت واحد هم مصدر براي غير«آ» باشد و هم مصدر براي غير«آ» نباشد و اين تناقض است. در نوشتۀ حاضر رسالۀ همداني را تصحيح انتقادي كرده و برهان ابن‌سينا و اشكالات و دفاع‌هاي مربوط به آن را تحليل كرده‌ايم.

فاقد چكيده لاتين