كاربرد آينده‌پژوهي در برنامه‌ريزي پاسخ به بحران زلزله با رويكرد برنامه‌ريزي بر پايۀ سناريو (پژوهش موردي: شهرستان چرام استان كهگيلويه و بويراحمد)

The Importance of Future Studies in Planning Responses to the Disaster with planning approach Based on scenario (Case study: township of choram Kohgiluyeh and Boyerahmad Province)

پژوهش حاضر، بررسي ميزان تاب‌آوري سكونتگاه‌هاي شهري و روستايي شهرستان چرام به‌منظور برنامه‌ريزي پاسخ به بحران زلزله است. روش پژوهش حاضر، منطبق‌بر تحليل ساختاري و همچنين رويكرد شبه‌رياضي (كمّي/كيفي) است. حجم جامعۀ آماري پژوهش، كليۀ خبرگان و كارشناسان استان كه با موضوع زلزله و رويكرد آينده‌نگاري آشنايي كامل دارند، هستند. همچنين روش نمونه‌برداري، نمونه‌برداري هدفمند و تعداد 25 نفر از خبرگان، كارشناسان، استادان دانشگاهي و مديران اجرايي مرتبط با موضوع زلزله و مديريت بحران و رويكرد آينده‌پژوهي و سناريونويسي، به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. داده‌ها و اطلاعات پژوهش حاضر از طريق روش انگيزش ذهني، پنل خبرگان و پرسش‌نامه محقق ساخته جمع‌آوري شده است. ابزار اصلي تجزيه‌وتحليل داده‌ها و اطلاعات پژوهش، نرم‌افزارARC GIS، نرم‌افزار آينده‌پژوهي (MICMAC) مبتني‌بر تحليل اثرات متقاطع، نرم‌افزار (MACTOR) مبتني‌بر گزينش چندگانۀ موضوعات و نرم‌افزار سناريو ويزارد (Scenario Wizard) مبتني‌بر مدل سايب است. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد كه از كل مساحت شهرستان چرام، 78/121 كيلومترمربع (35/9 درصد) در پهنۀ بدون خطر و 29/177 كيلومترمربع (65/13 درصد) داراي آسيب‌پذيري بسيار بالايي در برابر زلزله است. همچنين از كل مساحت بخش سرفارياب، 90/4 درصد در پهنۀ بدون خطر و 16 درصد داراي آسيب‌پذيري بسيار بالا؛ 32/13 درصد از بخش مركزي شهرستان چرام در پهنۀ بدون خطر و همچنين 96/10 درصد از مساحت بخش مركزي در معرض آسيب‌پذيري بسيار بالا قرار دارد. همچنين شهر چرام در پهنه با خطر بالا و شهر سرفارياب در پهنه با خطر بسيار بالايي از خطر زلزله قرار دارد. 49 روستا و آبادي در شهرستان چرام در پهنۀ بسيار آسيب‌پذير و 14 روستا، در پهنۀ با خطر خيلي‌كم نسبت به خطر زلزله قرار دارند. نتايج حاصل از آينده‌پژوهي نشان داد كه تأثيرگذارترين پيشران‌ها در افزايش خسارات جاني و مالي ناشي از زلزله در شهرستان چرام، 16 پيشران است كه عبارت‌اند از: ضعف مصالح، ساخت‌و‌سازهاي نامقاوم، گسترش مراكز جمعيتي بر روي پهنه‌هاي لرزه‌خيز و خطوط گسل، بي‌توجهي به بهسازي و نوسازي، بي‌توجهي به مكان‌يابي صحيح، ضعف دسترسي به مراكز درماني و معابر اصلي، نبود تجهيزات و امكانات و نبود دستگاه‌هاي هشدار زلزله، آموزش‌ اندك و دانش ناكافي نيروها و شهروندان، عدم‌تهيه نقشه خطر و نبود نقشه راه جامع، اسكان افراد با درآمد پايين در مناطق با ريسك بالا و عدم‌هماهنگي دستگاه‌هاي مسئول. همچنين نتايج حاصل از سناريويي سايب درجهت ارائۀ مطلوب‌ترين سناريويي پيشنهادي نشان مي‌دهد كه هسته و قلب مركزي سناريوهاي برنامه‌ريزي پاسخ به سانحۀ زلزله در شهرستان چرام مبتني‌بر تهيه نقشه جامع بحران زلزله در شهرستان چرام خواهد بود.

The results of the research show that of the total area township of Chorarm, 12.78 km2 (35.9%) is in the risk zone and 177.29 square kilometers (13.65 percent) It has a very high vulnerability. Also, the city of Choram is in a high risk zone and the Sarfariab city is in the zone with a very high risk of earthquake. 49 villages in township of Chorarm are in zone with very vulnerable and 14 villages are in the zone with very low risk of the risk earthquakes. The results of the study showed that The most influential propellers in increasing the financial vulnerability and danger of life due to the earthquake in the township of Chorarm, sixteen propellers are: Material weakness, incompetent buildings, The expansion of population centers on seismic zones and fault lines, Lack of attention to improvement and renovation, lack attention to the correct location, The lack of access to health centers and main roads, Lack of equipment and facilities and lack of earthquake warning devices, Low education and inadequate knowledge of forces and citizens, lack Provided Risk map and lack of comprehensive road map, Accommodation of low-income people in high-risk areas, an‎d the lack of coordination of responsible devices. Finally, in order, to reduced financial vulnerability and danger of life in township of Chorarm, proposals presented below. - Prevention of Constructions in border Faults - Use of new and resistant materials in constructions - Access Population Centers to medical centers and vital arteries