مقايسه يون‌هاي محلول موجود در گرد و غبار باريده بر عرض‌هاي جغرافيايي مختلف در نيمه غربي ايران

سابقه و هدف: ذرات گرد و غباري كه توسط جريان هاي هوا حمل مي شوند بر كيفيت محيط زيست اثر مي گذارند. تركيب هاي شيميايي اين ذرات از عامل هاي موثر بر كيفيت زندگي ساكنان هر منطقه است. گرد و غبار ناشي از فرسايش خاك در سال هاي اخير مشكل هاي فراواني را براي ساكنان نيمه غربي ايران به وجود آورده است. موقعيت جغرافياي ايران و نزديكي آن با كشورهايي نظير عراق، سوريه و عربستان كه منابع توليد اين گرد و غبار در آن ها قرار دارد در كنار معضلاتي نظير تغيير اقليم از جمله دليل هاي بروز و تشديد اين پديده بحران ساز تلقي مي گردند. از اين رو مطالعه و شناسايي ويژگي هاي اين پديده از جمله ويژگي هاي شيميايي آن مي تواند به گرفتن تدابير پيش گيرانه و بيان راهكار علمي براي كنترل آسيب هاي اين پديده كمك كند. هدف از اين مطالعه مقايسه مقادير يون هاي محلول موجود در ذرات گرد و غبار باريده بر عرض هاي مختلف جغرافيايي در نيمه غربي ايران است. مواد و روش ها: در اين تحقيق سه ايستگاه در شهرهاي سنندج، خرم آباد و انديمشك در نيمه غربي ايران براي نمونه برداري از ذرات گرد و غبار تعيين گرديد. نمونه برداري به صورت ماهانه به مدت يك سال در شهرهاي سنندج، خرم آباد و انديمشك به طور همزمان و به روش غير فعال انجام شد و تجزيه و تحليل داده هاي به دست آمده نيز با استفاده از نرم افزارهاي SPSS V۲۳ وExcel ۲۰۱۶ انجام گرديد. براي مقايسه ويژگي هاي شيميايي ذرات گرد و غبار از ضريب واگرايي و آزمون چند دامنه اي دانكن استفاده شد. نتايج و بحث: نتايج نشان داد كلسيم و سولفات با ميانگين هاي ۵۹۲ /۰، ۲۷۱/ ۰ ميلي گرم بر گرم نسبت به ديگر يون ها از غلظت بالاتري در نمونه هاي گرد و غبار مطالعه شده برخوردار هستند. بالا بودن غلظت كلسيم نشان مي دهد كه گرد و غبار باريده بر سه ايستگاه داراي منشا طبيعي بوده و به طور عمده شامل خاك ها و تشكيلات زمين شناسي آهكي مي باشد. در ضمن غلظت بالاي سولفات نيز نشان دهنده سهم رسوبات تبخيري بويژه كاني ژيپس (سولفات كلسيم آبدار) در ذرات گرد و غبار مورد مطالعه مي باشد. محاسبه ضريب واگرايي نيز نشان داد كه ويژگي هاي شيميايي در سه ايستگاه اكثرا مشابه هستند ( CD 0.5). همبستگي ضريب واگرايي كاتيون هاي سنندج و خرم آباد با فاكتور باد (r= 0.99 ،p 0.05)، آنيون هاي سنندج و انديمشك با فاكتور بارش و رطوبت به ترتيب (r= 1 ،p 0.01) و (r= 0.89 ، p 0.05) نشان داد كه عوامل هواشناسي در كيفيت ويژگي هاي شيميايي ذرات گرد و غبار تاثير دارد. آزمون چند دامنه اي دانكن نيز نشان داد كه سديم به عنوان عنصري كه حلاليت بسياري بالايي دارد در فصل بهار در هر سه ايستگاه غلظت متفاوتي داشت (۰۵. ۰ p). همچنين تركيب هايي مانندCaSO۴، Ca(NO۳)۲،Mg(NO۳)۲ ، NaCl، KF و CaF۲در هر سه ايستگاه مشاهده شد كه حضور اين تركيب ها گوياي وجود كاني هايي مانند ژيپس، انيدريت و هاليت در ذرات گرد و غبار مي باشند. نتيجه گيري: شرايط محيطي عرض هاي جغرافيايي مختلف از جنبه هاي متعددي بر ويژگي هاي شيميايي ذرات گرد و غبار رسيده از مناطق دور تاثير گذار هستند. با اين حال مقادير و تغييرات غلظت يون هاي محلول شامل كاتيون هاي K+ ، Na+ ، Mg2+ ،Ca2+ و آنيون هايNO۳-، SO۴-۲،Cl- ،F- در ذرات گرد و غبار باريده بر سه ايستگاه سنندج، خرم آباد و انديمشك كه پس از طي مسافت طولاني به مناطق مختلف نيمه غربي ايران مي رسند بيشتر داراي مشابهت زيادي هستند. از اين رو مي توان گفت كه گرد و غبار باريده بر اين سه شهر از منابع مشابه و تا حد زيادي يكسان نشات مي گيرند.