كليدواژه :
اسرائيليات , بيش‌متنيت , شيخ صنعان , عطار نيشابوري , هاروت و ماروت
چكيده فارسي :
حكايت شيخ صنعان از جمله داستان‌هايي است كه محققان بسياري در باب مأخذ آن اظهارنظر كرده و منابع مختلفي را براي آن برشمرده‌اند. آنچه در اين پژوهش‌ها مورد توجه قرار نگرفته، روايت تفسيري هاروت و ماروت است. اين روايت دربردارندۀ عناصري است كه در ديگر مآخذ احتمالي و شناخته‌شدۀ شيخ صنعان ديده نمي‌شود و به‌سبب شباهت‌هاي زياد ساختاري، درون‌مايه‌اي و همچنين قدمت تاريخي، بر ساير مآخذ شيخ صنعان تقدم دارد. ادعاي اين پژوهش اين است كه با اتكا به مستندات و نشانه‌هاي متعدد موجود در اين دو داستان، مي‌توان اين روايت را يكي از پيش‌متن‌هاي اصلي و الهام‌بخش عطار در داستان شيخ صنعان قلمداد كرد و رابطۀ بيش‌متنيت را بين آن‌ها حاكم دانست. شيوۀ مقدمه‌چيني عطار براي ورود به حكايت و شباهت بين حوادث و شخصيت‌هاي اصلي اين دو داستان از قبيل هاروت و ماروت و شيخ صنعان و زهره و دختر ترسا و همچنين بن‌مايه‌هايي چون هبوط، غرور، امتحان الهي با عشق، گناه و آثار آن، توبه و شفاعت و ذكر موارد خاصي كه در هيچ يك از منابع شيخ صنعان بدان اشاره نمي‌شود، جاي ترديد باقي نمي‌گذارد كه عطار در پرداخت حكايت خويش به اين روايت نيز نظر داشته است.
چكيده لاتين :
The story of Sheikh San’aan is one of the stories for which various sources have been cited and suggested by different scholars. However, the interpretive narrative of Harut and Marut is a source which has not received due attention in these studies. This narrative contains elements that could not be found in any other probable and known sources of Sheikh San’aan, and because of its great structural, thematic as well as historical resemblances, it supersedes other sources of Sheikh San’aan. Relying on diverse solid evidence and indications in these two stories, the present study claims that this narrative can be considered one of the main hypotexts inspiring Attar’s story of Sheikh San’aan; which indicates a relationship of hypertextuality between the two texts. Attar's style in the introduction of the story and the similarities between the events and the main characters of these two stories, such as Harut and Marut, Sheikh San’aan, Zohra and Christian girl, as well as the themes such descent,vanity, love as a means of divine test, sin and its effects, repentance, and mentioning specific cases that have not been mentioned in any one of the sources of Sheikh San’aan, leave no doubt that Attar had taken this narrative into consideration when writing up that of his own.
